مرکز مبادله ارز و طلا چگونه کار می‌کند؟

فردای اقتصاد: پس از نوسان اخیر قیمت دلار و عبور آن از مرز ۵۰ هزار تومانی بانک مرکزی اعلام کرد از امروز مرکز مبادله ارز و طلا ایران به طور رسمی کار خود را آغاز می‌کند. گفته شده از امروز با اختیارات ویژه‌ای که به بانک مرکزی داده‌ شده از این پس این نهاد تنها نظاره‌گر نوسان نرخ ارز نخواهد بود، بلکه قرار است بانک مرکزی از موضع ناظر به مداخله‌گر فعال تبدیل شود و مقرر شده با هرگونه خرید و فروش ارز و طلا خارج از مرکز مبادله ارز و طلا یا بانک‌های عامل و صرافی‌های مجاز برخورد شود. همزمان امروز اعلام شد فروش ارز سهمیه‌ای با کارت ملی متوقف شده چرا که از این پس دیگر بانک مرکزی، ارز برای فروش با کارت ملی در اختیار صرافی‌ها قرار نمی‌دهد و صرافی‌ها تنها می‌توانند از منابع داخلی خود در همان سرفصل، ارز از مردم بخرند و به مردم بفروشند.

دلار سهمیه‌ای متوقف شد

۵۴ روز پس از اعلام سیاست تثبیت نرخ ارز روی قیمت ۲۸۵۰۰تومان، توسط محمدرضا فرزین، رئیس‌کل جدید بانک مرکزی می‌گذرد. چندی پیش نیز فرزین نرخ کنونی ارز را به‌دلیل آنچه انتظارات خواند، مورد قبول ندانست و حالا به نظر می‌رسد بانک مرکزی در تلاش است تا نرخ بازار آزاد را تابع نرخی کند که قرار است در مرکز مبادله ارز و طلا کشف شود. گفته می‌شود بخشی از فروش ارز صنایع مختلف از جمله پتروشیمی، فولاد و صنایع غذایی در مرکز مبادله ارز و طلا عرضه خواهد شد تا به نیازهای مختلف اختصاص یابد و همچنین نرخی که در مرکز مبادله ارز و طلا شکل می‌گیرد، براساس منابع و مصارف ارزی و متغیرهای بنیادین اقتصاد کلان خواهد بود. البته فرزین تاکید کرده تامین ارز کالاهای اساسی، تجهیزات پزشکی و نیازهایی از این دست با همان نرخ تثبیت شده ۲۸۵۰۰ تومانی ادامه خواهد یافت که قرار است ارز آن از محل فروش نفت و میعانات نفتی تامین شود. 

پس از آنکه بانک مرکزی سقف فروش ارز سهمیه‌ای با کارت ملی را در تاریخ ۲ بهمن ۱۴۰۱ از ۲هزار به ۵هزار یورو یا معادل آن به سایر ارزها افزایش داد؛ حال این‌بار از حذف کامل این نوع ارز خبر داده است. با اعلام بانک مرکزی از امروز مرکز مبادله طلا و ارز ایران رسما آغاز به کار می‌کند و بانک مرکزی ارز برای فروش با کارت ملی در اختیار صرافی‌ها قرار نمی‌دهد.  البته صرافی‌ها می‌توانند از منابع داخلی خودشان در همان سرفصل، ارز از مردم بخرند و به مردم بفروشند. همچنین طبق تصمیم جدید بانک‌مرکزی؛ برای مسافرت‌های زمینی ۳۰۰ یورو و مسافرت‌های هوایی ۵۰۰ یورو اختصاص داده شده است؛ ارز مسافرتی در پشت گیت فرودگاه‌ها به مسافران تحویل داده خواهد شد.

تا پیش از این، برای ثبت نام دلار دولتی دو روش قانونی وجود داشت: خرید دلار با سهمیه کارت ملی و با سهمیه ارز مسافرتی. که قیمت فروش ارز در هر دو روش فوق ارزان‌تر از بازار آزاد بود و هر فرد در سال تنها از یکی از دو روش فوق می‌توانست ارز بخرد. اما هم‌اکنون گفته می‌شود که طبق تصمیم جدید بانک ‌مرکزی؛ برای مسافرت‌های زمینی ۳۰۰ یورو و مسافرت‌های هوایی ۵۰۰ یورو یا معادل آن به سایر ارزها اختصاص داده شده است و این ارز مسافرتی در پشت گیت فرودگاه‌ها به مسافران تحویل داده خواهد شد؛ در حالی‌که تا پیش از این، انتخاب آنکه از دلار مسافرتی استفاده شود یا سهمیه کارت ملی، با فرد بود.

عرضه جدید سکه در راه است

با تصمیم بانک مرکزی عرضه ربع سکه دربورس کالا متوقف شد و قرار است از هفته آینده در مرکز مبادله ارز و طلای ایران عرضه ربع سکه آغاز شود. بر اساس این گزارش ۳۰۰ هزار قطعه ربع سکه در گام نخست در مرکز مبادله عرضه می‌شود که فرایند کشف قیمت نیز براساس مکانیزم عرضه و تقاضا خواهد بود.

حذف یک رانت در بازار ارز

اختلاف قیمت دلار سهمیه کارت ملی و آزاد در گذشته سودهای چندین میلیون تومانی برای آن‌هایی به همراه داشت که با کارت ملی در صف می‌ماندند و سپس با فروش ارز آن در بازار آزاد، سودهای قابل توجه به جیب می‌زدند. اتفاقات عجیبی همچون اجاره کارت ملی یا آوردن افراد از شهرهای دیگر با اتوبوس به تهران برای استفاده از کارت ملی آن‌ها محصول همین رانت ارز سهمیه‌ای بودند. اما از آذر ۱۴۰۰، بانک مرکزی این نوع فروش دلار را به مسافران محدود کرد. ارائه بلیط، گذرنامه، ویزا و رسید پرداخت عوارض خروج از کشور شرط جدید دریافت دلار ارزان به نرخ صرافی ملی بود. در ادامه اما دوباره این رانت بازگشت و حتی چندی پیش سهمیه ۲هزار یوروریی به ۵هزار یورو نیز افزایش یافته بود و نرخ آن از نرخ توافقی و نرخ صرافی ملی رسیده بود. حالا دیگر از امروز به نظر می‌رسد رانت خرید ارز با کارت ملی به طور کامل حذف شده است.

طی سالیان اخیر این رانت ارزی خود به عاملی برای بر هم زدن نظم بازار تبدیل شد بود. ساده اگه بگوییم سیاست مداخله در بازار، آن‌هم با توجه به اختلاف دو نرخ ارزی (هر دلار ۲ تا ۳هزار تومان) به‌معنای نوعی فراخوان برای سرازیر کردن سرمایه به طرف بازار ارز است. مشابه اتفاقی که در سال‌های ۹۰ و ۹۱ در بازار سکه روی داد. به ویژه آنکه با توجه به شرایطی اقتصادی و معیشت خانوار و تلاش صاحبان پول برای حفظ ارزش ریالی دارایی‌ها و مصون ماندن از گزند تورم، این رانت‌ها از جذابیت بالایی برخوردار است. از این رو شکاف و سود موجود باعث شده تا در سال‌های گذشته شاهد شکل‌گیری تقاضای محسوسی برای دریافت دلار سهمیه‌ای باشیم که به باور کارشناسان هرچقدر فروش ارز با کارت ملی افزایش پیدا ‌کند، ثبت‌سفارش و واردات کالا کاهش خواهد یافت و بی‌تردید این روند موجب تشدید روند افزایشی نرخ تورم خواهد شد.

دلار ۲۸۵۰۰ حذف شده است؟

امروز پس از کشف نرخ دلار در بازار مبادله ارز و طلا، اظهاراتی در خصوص حذف دلار ۲۸۵۰۰ تومان مطرح شد و برخی نرخ کشف شده را جایگزین نیما اعلام کردند. امیرهامونی، مدیر پژوره مرکز مبادله ارز و طلا اما در ای خصوص به خبرگزاری تسنیم گفت: «در سامانه نیما تأمین ارز کالاهای سیاسی، دارو و تجهیزات پزشکی با نرخ ۲۵۸۰۰ تومان انجام خواهد شد ولی مازاد آن در تالار حواله ارز مرکز مبادله عرضه خواهد شد.»

دلار جدید به چه کسانی اختصاص خواهد یافت؟

به گفته هامونی، با راه اندازی مرکز مبادله ارز و طلا، ارزهایی در سرفصل‌های جدید اختصاص خواهد شد جایگزین همان ارز با کارت ملی است. بالغ بر ۶۰ سرفصل که برخی از آنها بدون سقف بوده جایگزین ارز سهمیه‌ای شده است. هنوز سرفصل‌ ارزهای خدماتی مدنظر بانک مرکزی دقیقا مشخص نیست اما به‌گفته فرزین، این فهرست ۶۸ قلم نیاز ارزی خدماتی را پوشش خواهد داد که برخی از مهم‌ترین آنها عبارتند از:

• ارز درمانی و پزشکی
• ارز دانشجویی و تحصیلی
• ارز مسافرتی
• ارز شرکت‌های هواپیمایی
• حق بیمه هواپیما و کشتی
• حقوق و مزایای کارکنان خارجی
• پرداخت به رانندگان حمل‌ونقل بین‌المللی و ترانزیت
• ارز فرصت‌های مطالعاتی و بورسیه
• ارز شرکت در دوره‌های آموزشی و پژوهشی خارجی
• هزینه ارزی دوره‌های آموزشی داخل کشور
• حق عضویت و ثبت‌نام در سازمان‌ها و مجامع بین‌المللی
• هزینه چاپ مقالات علمی در خارج از کشور
• هزینه ثبت نام شرکت در امتحان‌ها و آزمون‌های تخصصی
• حق‌الوکاله دعاوی خارجی و سایر هزینه‌های حقوقی
• حمل جنازه و هزینه‌های وابسته به آن به اتباع ایرانی
• اجاره و حق اشتراک شبکه‌های اینترنتی و...
• پرداخت ارزی بابت برگزاری همایش‌ها و اعطای جوایز جشنواره‌ها
• هزینه انجام آزمایش‌های علمی و فنی، انتشار آگهی در خارج و دریافت گواهی‌های بین‌المللی
• حق استفاده از واگن‌ها، مطالبات راه‌آهن سایر کشورها
• هزینه‌های دفاتر نمایندگی‌ خارجی در ایران
• ارائه خدمات کنسولی سفارتخانه‌های خارجی داخل کشور
• شرکت‌های خدمات مسافرتی و گردشگری دارای مجوز
• تامین ارز صندوق ضمانت صادرات ایران بابت پرداخت هزینه‌های بیمه اتکایی
• پرداخت خسارت بیمه‌نامه‌ها و ضمانت‌نامه‌های اعتباری ارزی
• انتقال ارز بابت اصل، سود و عواید حاصل از سرمایه‌گذاری خارجی
• هزینه‌های حمل، ترانزیت و توزیع محموله‌های پستی بین‌المللی
• پرداخت ارز به اتباع خارجی (جهانگردان خارجی)
• تأمین ارز بابت کارمزد کارگزاران (اعم از بانکی و یا صرافی)
• تأمین ارز جهت بازپرداخت تسهیلات اعطایی
• تأمین ارز جهت آورده و بازپرداخت تسهیلات ری‌فاینانس

همچنین گفته شده هزینه درمان، فرصت‌های مطالعاتی و ... بدون سقف هستند. البته بخش درمانی سرفصل‌های جداگانه‌ای دارد که برای هر بخش تفکیک شده است.

مرکز مبادله ارز و طلا چگونه کار می‌کند؟

طبق اعلام بانک مرکزی مرکز مبادله ارز و طلای ایران، دارای چندین تالار معاملاتی و عرضه ارز و طلا خواهد بود. در مرحله نخست تالار ارز خدماتی و تالار حواله مرکز مبادله ایران در آن آغاز به‌کار خواهد کرد. هرکدام از این تالارها کارکردهای خاص خود را دارند.
در تالار حواله ارزی منابع لازم ارزی از محل صادرات شرکت‌های صنایع پتروشیمی، مس، معادن، فولاد، پالایش نفت، قیر و سایر صادرکنندگان تامین می‌شود و واردکننده‌ها می‌توانند در قالب حواله‌های ارزی منابع مورد نیاز خود را برای واردات تامین کنند. در واقع این تالار برای پوشش نیازهای تجاری یعنی واردات کالاها و خدمات است. با این تغییر در سیاست ارزی، واردات کالاهای اساسی و دارو و تجهیزات پزشکی خارج از مرکز مبادله ارزی و به‌صورت مستقیم توسط بانک مرکزی از کانال بانک‌ها با اتکا بر دلارهای نفتی دولتی تامین ارز می‌شود.

آنطور که بانک مرکزی اعلام کرده قرار است نحوه معاملات در این تالار برمبنای میزان منابع و مصارف ارزی باشد یعنی از این پس شرکت‌های صادرکننده می‌توانند منابع ارزی خود را براساس عرضه و تقاضا در این بازار قیمت‌گذاری کنند و بفروشند. معنای دیگر آن این است که فروش ارز حاصل از صادرات شرکت‌ها به نرخ ۲۸هزارو۵۰۰تومانی انجام نمی‌شود و منابع لازم برای واردات کالاهای اساسی به‌گفته رئیس‌کل بانک مرکزی قرار است از محل صادرات نفت و فرآورده‌های نفتی تامین شود.

تالار دوم این سامانه تالارخدمات ارزی است که قرار است اسکناس مورد نیاز مردم برای انجام کارهای خدماتی در ۶۸ سرفصل تامین شود. با آغاز به‌کار این تالار متقاضیانی که نیاز ارزی دارند می‌توانند با مراجعه به سامانه مرکز مبادله ارز و طلا مستندات خود را به‌طور مثال برای سر فصل‌هایی مانند ارز دانشجویی، مسافرتی و دانشجویی ثبت کنند و درصورت تأیید نهادی مرتبط و تأیید مدارک آنها ارز مورد نیاز آنها تامین خواهد شد. طبق برنامه اعلام شده تمام نیازهای واقعی ارزی مردم در این سامانه تامین خواهد شد.

بانک مرکزی اعلام کرده است نرخ معاملات ارزی در هر دو تالار نقد و حواله ارز بر مبنای متغیرهای بنیادی اقتصادی و منابع و مصارف ارزی کشور انجام خواهد شد؛ از این رو در تالار خدماتی نیز که مبنای اصلی عرضه و تقاضای بازار است معاملات بر اساس نرخ‌های مرکز مبادله انجام می‌شود.

چگونه از مرکز مبادله ارز و طلا، ارز دریافت کنیم؟

افراد در صورتی که شرایط دریافت ارز خدماتی (بر اساس سرفصل‌های مدنظر بانک مرکزی که هنوز دقیقا مشخص نیست) دارند، باید ۴ مرحله را طی کنند.

1. ابتدا به یک بانک یا صرافی عضو مرکز مبادله ایران مراجعه کرده و مدارک خود را تحویل دهند. لیست بانک‌ها یا صرافی‌های عضو روی سایت مرکز مبادله ایران به نشانی WWW.ICE.IR قابل مشاهده است.
2. بانک یا صراف، مدارک را پس از بررسی و اطمینان از تکمیل بودن به نماینده مقیم دستگاه ذیربط در مرکز مبادله ایران تحویل می‌دهد. درصورتی که مدارک نقص داشته باشد یا مورد تایید نباشد به شما اطلاع‌رسانی می‌شود.
3. پس از تایید مدارک توسط نماینده مقیم دستگاه در مرکز مبادله ایران صدور تاییدیه در سامانه ثبت می‌شود و پیشرفت کار اطلاع‌رسانی می‌شود. درصورتی که در بررسی ایرادی متوجه مدارک بود مراتب به متقاضی اطلاع‌رسانی می‌شود.
4. یک روز پس از صدور تاییدیه در سامانه بانک مرکزی و اطلاع رسانی به متقاضی، فرد می‌تواند برای دریافت ارز به بانک یا صرافی مراجعه کند. بانک یا صرافی موظف است که پس از صدور تاییدیه نسبت به تامین ارز درخواستی افراد با خرید از مرکز مبادله ایران اقدام کند.

در تمامی مراحل، در صورتی که نیاز به مراجعه متقاضی باشد، با عدم مراجعه بیشتر از یک هفته، پرونده مختومه شده و درصورت تقاضای ارز خدماتی، متقاضی باید مجددا درخواست خود را ثبت کند.