فردای اقتصاد: درجازدن اقتصاد ایران در دهه اخیر و تورم مزمن و بالا وضعیتی را ایجاد کرده که در آن درآمد حقیقی مردم از رشد قیمت‌ها جا مانده است. حجم تراکنش‌های شاپرک که نشانه‌ای است از میزان معاملات خرد اقتصاد ایران، در یک سال اخیر حدوداً ۱۳ درصد از تورم عقب مانده است. بنابراین قدرت خرید خانوارها به اندازه قابل توجهی افت کرده است که به صورت افت رفاه احساس می‌شود.
تغییرات شاپرک نشانه چیست؟
شبکه الکترونیکی پرداخت کارت یا شاپرک دربرگیرنده کلیه تراکنش‌های حاصل از پرداخت اینترنتی، پرداخت با موبایل و پرداخت با کارت‌خوان است. بنابراین در واقع شاپرک بیشتر به معاملات خرد مربوط می‌شود و برای مثال انتقال پول با حجم بالا که از طریق مراجعه حضوری به شعب صورت می‌گیرد، جزو شاپرک محسوب نمی‌شود. تغییرات ارزش این تراکنش‌ها نسبت به تورم می‌تواند نشان دهد تقاضای واقعی در اقتصاد چه تغییری کرده است. اگر تراکنش‌ها کمتر از تورم افزایش یابند، یعنی تقاضا در سطح خرد کم شده و اگر ارزش معاملات شاپرک از تورم پیشی بگیرد، عملاً تب‌وتاب خرید بیشتر شده است.
روند هشت‌ساله معاملات خرد چه چیزی را نشان می‌دهد؟
خط آبی در نمودار بالا نشان می‌دهد ارزش تراکنش‌های انجام‌شده در شاپرک روندی افزایشی را طی سال‌های گذشته طی کرده است. اما هم‌زمان سطح قیمت‌ها هم افزایش داشته‌اند و برای فهم میزان «حقیقی» معاملات که می‌تواند نشانه‌ای از قدرت خرید مردم باشد، باید این روند را با شاخص قیمت مصرف‌کننده تعدیل کرد. خط زردرنگ این روند تعدیل‌شده را نمایش می‌دهد. طبق قیمت‌های سال ۱۳۹۵، ارزش تراکنش‌ها در سال ۱۳۹۳ حدوداً ۱۱۰۰ همت (هزار میلیارد تومان) بوده و در سال اخیر به حدود ۱۷۰۰ همت رسیده است.
ستون‌های قرمزرنگ نشان می‌دهند ارزش حقیقی تراکنش‌های هر سال نسبت به سال قبل چقدر رشد کرده است. در سال‌های ۱۳۹۳ تا ۱۳۹۷ بهبود نسبی وضعیت اقتصاد کشور منجر به افزایش حجم خرید و فروش در اقتصاد ایران نسبت به تورم شده است. البته در این میان، رشد سال ۱۳۹۴ ناچیز بوده است که با رکود تقاضای این دوره تطابق دارد. یکی از دلایل رخ‌دادن این رکود، نرخ سود بالای بانک‌ها نسبت به تورم موجود بود که باعث شده بود پس‌انداز در بانک به تقاضای مصرفی ترجیح داده شود و همچنین دریافت وام بانکی پرهزینه باشد.
در سال ۱۳۹۸ اثرات وضعیت تحریم و افت اقتصادی به وضوح روی ارزش حقیقی تراکنش‌ها مشخص شده است. اما در سال ۱۳۹۹ که با کرونا شروع شد، تقاضای حقیقی در سطوح خرد افزایش یافته است. برای این موضوع، دلایل مختلفی آورده می‌شود. موارد خاصی مثل اوج‌گیری بورس و استفاده بیشتر از ابزارهای پرداخت دیجیتال به خاطر شرایط کرونایی، می‌تواند باعث افزایش تراکنش‌ها شده باشد. اما احتمالاً علت مهم‌تری که افزایش قابل توجه ارزش تراکنش‌ها در این سال را توضیح می‌دهد، افزایش انتظارات تورمی است؛ در حالی که هنوز تورم زیر ۴۰ درصد قرار داشته، پیش‌بینی وضعیت بدتر باعث شده بخشی از تقاضای آینده جلو بیفتد.
اما تداوم وضعیت تورمی توام با عدم گشایش‌های اقتصادی باعث می‌شود در دو سال بعدی که تورم ۴۰ درصد را رد می‌کند، دیگر توان خانوار برای افزایش تقاضا به پای تورم نرسد. همان‌طور که نمودار بالا نشان می‌دهد، رشد حقیقی حجم معاملات شاپرک در دو سال گذشته منفی بوده است. به ویژه در سال گذشته این تراکنش‌ها ۱۳ واحد درصد از تورم عقب ماندند. چنین افت‌هایی به خوبی احساس افت رفاهی که خانوارها در این دو سال تجربه کردند را توضیح می‌دهد. به نظر می‌رسد وضعیت درآمدی خانوارها نسبت به تورم کمتر رشد کرده که به معنی کاهش قدرت خرید و رفاه آن‌ها شده است.
خریدوفروش در اسفند ۱۴۰۱ چقدر بیشتر شد؟
به طور خاص در اسفند گذشته، ارزش معاملات شاپرک ۲۶ درصد بیشتر از بهمن بوده است. تعداد تراکنش‌ها هم ۱۳ درصد افزایش یافته بوده است. البته این حد افزایش به خاطر ماهیت فصلی این ماه و اصطلاحاً خریدهای شب عید است. مقایسه تراکنش‌های این ماه با اسفند سال ۱۴۰۰ خبر از رشد ۵۷ درصدی می‌دهد که همچنان رشدی کمتر از تورم نقطه‌ای سالانه (۶۴ درصد مطابق با اعلام بانک مرکزی) است.
نمودار زیر نشان می‌دهد چگونه در سال گذشته شیب افزایش قیمت‌ها از سطح تراکنش‌ها پیشی گرفته است. با این حال، شیب منحنی سبزرنگ، یعنی ارزش اسمی تراکنش‌ها، به طور خاص در اسفندماه تندتر بوده است. این موضوع به خاطر رشد بیشتر تراکنش‌ها نسبت به تورم ماهانه اسفند (۶.۶ درصد طبق بانک مرکزی) است.
در همین رابطه بخوانید.
تبادل نظر