دو خطای سیاستگذاری در اینترنت ایران 

فردای اقتصاد - برای حدود دو دهه سیاستگذاران ارتباطی ایران راه‌حل‌های مختلفی را برای توسعه اینترنت در ایران آزموده‌اند و حالا به نظر می‌رسد یک پروژه قدیمی یعنی توسعه فیبرنوری خانگی دوباره در اولویت قرار گرفته است. 

رییس جمهور امروز در جریان کنفرانس خبری خود در پاسخ به پرسشی درباره مشکلات اینترنت ایران به پروژه فیبرنوری و هدف‌ گذاری دسترسی ۲۰ میلیون کاربر تا پایان سال ۱۴۰۳ اشاره کرد.

به نظر می‌رسد راه حل نهایی دولت برای خروج از زیر انتقادات کاربران برای افزایش کیفیت و سرعت اینترنت در کشور توسعه پروژه‌ای است حدود ۱۷ سال در ایران سابقه دارد با این حال دلایل مختلف عملا آن را به یکی از ناموفق‌ترین پروژه های ارتباطی ایران تبدیل کرده است.  

تجربه بیش از دو دهه توسعه اینترنت در ایران نشان میدهد که سیاستگذاران توسعه دستوری را بر توسعه رقابتی مقدم شمرده‌اند و همین باعث ایجاد سالها انحصار برای گروه‌هایی شده که نه خود این مسیر را توسعه داده‌اند و نه اجازه توسعه را به دیگران داده‌اند. ایجاد نسل‌های جدید ارتباطی نیاز به سرمایه‌گذاری‌های کلان دارد که نه دولت از پس آن برمی‌آمده و نه فضای سرمایه‌گذاری و رقابت را برای توسعه آن فراهم کرده است. در کنار این خطای دیگر برخی از سیاستگذاران در سالهای اخیر محدود کردن اینترنت و کاهش مصرف بوده که این سیاست نیز با توسعه بسترهای زیرساختی مانند فیبر در تضاد است. 

مرتبط: عامل پنهان اختلال در اینستاگرام

پاسخ رییسی به افت کیفیت اینترنت

ابراهیم رییسی، رییس جمهور در نشست خبری امروز در پاسخ به پرسشی درباره کندی اینترنت بر راه حل توسعه فیبر نوری در کشور تاکید کرد و گفت که تا کنون یک و نیم میلیون نفر به فیبر نوری دسترسی پیدا کرده‌اند و تا پایان سال این عدد به ۵ میلیون دسترسی خواهد رسید و تا پایان دولت یعنی سال ۱۴۰۳ تعداد دسترسی‌ها به ۲۰ میلیون خواهد رسید. رییسی بر این نکته تاکید داشت که این دسترسی سرعت اینترنت را حداقل ۱۰ برابر خواهد کرد.

بر اساس آمار سایت iranfttx از آغاز این طرح تا کنون یک و نیم میلیون پورت VDSL و FTTX در کشور نصب شده است. حتی نحوه محاسبه این عدد هم خالی از ایراد نیست. زیرا زمانی که یک پورت فیبر نوری نصب می‌شود، روی آن پورت هر دو سرویس را می‌توان ارائه داد. به همین دلیل به احتمال قوی شاهد همپوشانی قابل توجهی در دو عدد ۱.۲ میلیونی سرویس گیرندگان FTTX و عدد ۳۰۸ هزارتایی سرویس گیرندگان VDSL هستیم. از سوی دیگر به گزارش این سایت تعداد کاربران سرویس فیبر نوری در حال حاضر از زمان شروع این طرح به ۳۶۳ هزار نفر رسیده است. تعداد کاربران فیبر به تنهایی ۱۹۹ هزار است.

معیار و سنجه درست برای بررسی کیفیت و توسعه اینترنت در جهان پارامترهای استانداردی همانند سرعت، پهنای باند یا پهنای باند به ازای هر کاربر یا هر فرد دارد. اما در حال حاضر تمرکز اصلی دولت بر تعداد دسترسی به فیبر نوری است و حتی این معیار هم دقیقا مشخص نشده است که محاسبه آن به چه صورت است. در سایت iranfttx آمده  که اگر در فاصله ۳۰۰ متری یک پورت یک مشترک درخواست فیبر داشته باشد، نیاز وی ظرف مدت ۳۰ روز تامین خواهد شد. بنابراین در مناطقی همچون تهران که شاهد تراکم بالای جمعیتی هستیم این سنجه می‌تواند ایرادات بسیاری داشته باشد.

رییس رگولاتوری امروز در گفت و گو با سایت راه پرداخت گفته است:  وقتی صحبت از پوشش ۲۰ میلیون فیبر نوری می‌شود، به معنای این نیست که قرار است ۲۰ میلیون پورت فیبر نوری به کاربران واگذار شود؛ بلکه پوشش ۲۰ میلیون فیبر نوری یعنی اپراتور ارتباطی با ایجاد زیرساخت در این زمینه به ۳۰۰ متری یک خانوار برسد و آن خانوار را تحت پوشش فیبر نوری دربیاورد.

ابراهیم رییسی همچنین در سخنان امروز خود اشکالات مربوط به وضعیت اینترنت را به مدیران دولت‌های قبلی نسبت داد و گفت : اگر زیرساختها در این سنوات گذشته کامل شده بود ما الان مشکل نداشتیم این مشکلاتی که امروز شاهد آن هستید به این دلیل است که زیرساختهایی که باید در حوزه اینترنت و ارتباط انجام می‌شد انجام نشده است این را خودشان هم قبول دارند که این میزان از زیرساخت باید انجام میشد و انجام نشده حالا ما باید عقب‌ماندگیها را جبران کنیم. 

مسیر تاریک فیبر

امروزه فیبرنوری در حالی در اولویت سیاستگذاران ایران قرار گرفته که در بسیاری از کشورهای جهان توسعه ارتباطی از طریق تکنولوژی‌های جدیدتر بی سیم مانند ۵G یا اینترنت ماهواره‌ای مد نظر قرار گرفته است. در ایران با گذشت یکی دوسال از آزمایش نسل پنجم موبایل هنوز خبری از ارایه سرویس توسط اپراتورها نیست این موارد در کنار افت قابل توجه سرعت و میزان پهنای باند در ماه‌های اخیر باعث انتقاد بسیاری از کاربران و به خصوص کسب وکارها شده است. 

بر اساس آمارهای موجود وزارت ارتباطات تعداد کاربران فعلی فیبرنوری ۱۹۹ هزار کاربر است و این یعنی در طی یکسال اخیر حدود ۷۰ هزار کاربر به جمع کاربران فیبر اضافه شده‌اند این در حالی است که هم اکنون بالغ بر یک ونیم میلیون پورت فیبرنوری آماده وجود دارد. 

از سوی دیگر شاهد آن هستیم که در پروژه توسعه فیبرنوری که حالا اولویت اول ارتباطی کشور اعلام شده دو اپراتور اول مخابراتی ایران یعنی همراه اول وایرانسل اساسا مشارکت ندارند. همچنین میزان اختلالات و حوادث اینترنت ایران رو به فزونی گذاشته و باعث شکایت بسیاری از کاربران و کسب وکارها شده است.

مطلب مرتبط: دریافت اینترنت ماهواره‌ای روی موبایل

پروژه فیبر بدون مخابرات و ایرانسل

دولت در اردیبهشت‌ماه امسال از اجرای تفاهم‌نامه‌ای خبر داد که بر اساس آن توسعه فیبر نوری به ۹ اپراتور واگذار شده است 

داستان این تفاهم‌نامه از این قرار است که سازمان تنظیم مقررات و راتباطات رادیویی به ۲۱ اپراتور این پیشنهاد را در آن زمان داد و از میان آنها تنها ۱۲ اپراتور اعلام آمادگی کردند و در نهایت این تنها ۹ اپراتور بودند که این تفاهم‌نامه را امضا کردند. نام‌های این ۹ اپراتور عبارتند از های‌وب، شاتل، آسیاتک، مبنا تلکام، پیشگامان، صبانت، فناپ تلکام، ایرانیان‌نت و اپراتور سیار رایتل. جالب اینجاست که نام اپراتورهای بزرگ مانند مخابرات، ایرانسل و همراه اول در این لیست مشاهده نمی‌شود و بنظر میرسد همان زمان هم آنها از عدم صرفه اقتصادی این طرح مطلع بوده‌اند. از سوی دیگر اپراتوری به نام ایرانیان نت ( مجری اپراتور چهارم )  را میبینیم که عملا کار خاصی انجام نمی‌دهد و سالهاست که فعالیت محدودی دارد.

شرکت مخابرات پروژه فیبرنوری خانگی از سال ۱۳۹۶ با عنوان تانوما کلید زد و هم اکنون نیز بخش عمده پورت‌های واگذار شده فیبرنوری متعلق به این شرکت است با این حال به نظر می‌رسد کاربران به دلایل مختلف از جمله قیمت و هزینه راه‌اندازی از این سرویس استقبال نکرده‌اند  و شاید یکی از دلایلی که مخابرات حاضر به سرمایه‌گذاری مجدد در این زمینه نیست اقتصادی نبودن این پروژه است. 

مطلب مرتبط: مرداد پرحادثه اینترنت ایران

تاریخچه فیبر نوری در ایران

بیش از یک دهه است که  پروژه فیبرنوری به عنوان راه حل نهایی دسترسی پرسرعت به اینترنت از سوی سیاستگذاران و دولتمردان تعریف و اجرا شده است. دولت  و نهادهای حاکمیتی که از اوایل دهه ۸۰ به طور گسترده روی موضوع اینترنت متمرکز شده بودند خیلی زود دریافتند که توسعه فیبر می‌تواند مهمترین زیرساخت ارتباطی ایران را تشکیل دهد. با این حال و به رغم آنکه دولت حتی تلاش کرد تجربه خصوصی سازی در اپراتورهای موبایل را در بخش فیبر هم تکرار کند اما به دلایل مختلف ناکام ماند. در سال ۱۳۹۱ دولت دو سال پس از تصویب طرح انتقال فیبرنوری به منازل پروانه‌ای را برای شرکت ایرانیان نت صادر کرد تا در فاز نخست دسترسی یک میلیون کاربر به اینترنت با سرعت ۲۰ مگابیت بر ثانیه فراهم شود. این اپراتور بر اساس تعهدات پروانه قرار بود در فاز نخست تا دی‌ماه ۱۳۹۳ اینترنت فیبر را به منازل یک میلیون کاربر ایرانی تحویل دهد اما هیچ گاه این کار انجام نشد و پروژه به دولت بعد ( روحانی ) رسید. 

بعد از به نتیجه رسیدن برجام مذاکرات شرکت MTN با ایرانیان نت و وزارت ارتباطات برای سرمایه‌گذاری در این طرح نزدیک به دو سال طول کشید و سرانجام تفاهم‌نامه‌ای بین دولت و این اپراتور به امضا رسید که صرفا دوره انحصار این اپراتور برای ورود رقبای دیگر را ( که در سال ۱۳۹۵ به پایان می‌رسید)  تمدید می‌کرد و شامل تعهدی به سرمایه‌گذاری و ارایه سرویس نمی‌شد. 

در سال ۱۳۹۶ و در روزهای پایان کار محمود واعظی در  وزارت ارتباطات ، ایرانیان نت و MTN یک تفاهم نامه جدید را امضا کردند که شامل ۳۰۰ میلیون دلار سرمایه‌گذاری مستقیم و ۴۵۰ میلیون دلار غیر مستقیم می‌شد اما نوسانت نرخ ارز که از تابستان سال ۱۳۹۶ شروع شد کار را دوباره به محاق برد. با آغاز دور جدید تحریم‌های بین‌المللی MTN از حضور در این پروژه انصراف داد و به طور کامل از آن بیرون رفت . 

در دور دوم ریاست جمهوری روحانی تمرکز وزارت ارتباطات که  به دلیل افت کیفیت اینترنت زیر فشار فزاینده افکار عمومی قرار داشت بر رفع انحصار مخابرات قرار گرفت دولت در این دوره تلاش کرد به جای سرمایه‌گذاری روی فیبر روی توسعه سرویس‌های موجود سرمایه‌گذاری کند و در این زمینه بحث توسعه VDSL مورد توجه قرار گرفت اما با توجه به اینکه توسعه VDSL نیازمند استفاده از کابل مسی در اختیار مخابرات بود عملا این پروژه هم نتوانست اینترنت ثابت را به عنوان یک راهکار ارتباطی اصلی ایرانیان مطرح کند. با آغاز دوره زارع پور در وزارت ارتباطات بار دیگر پروژه فیبرنوری خانگی روی میز قرار گرفته با این حال بر اساس آمارهای سازمان رگولاتوری در حال حاضر تعداد کاربران اینترنت فیبر در ایران ۱۹۹ هزار کاربر است. این میزان در پایان دوره ریاست جمهوری روحانی ۱۲۰ هزار کاربر بود.