عمق بازار دلار آشکار شد؟

فردای اقتصاد: هفته گذشته با حضور رییس کل بانک مرکزی از سامانه «درگاه یکپارچه اعلام نرخ ارز صرافی‌ها» رونمایی شد. مطابق بخشنامه بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، با فعال سازی این سامانه از این پس فعالان اقتصادی به نرخ خرید و فروش ارز صرافی‌ها در درگاه یکپارچه اعلام نرخ ارز دسترسی خواهند داشت. پیش از افتتاح این درگاه شفافیتی در معاملات نقدی بین صادرگنندگان و صرافی‌ها وجود نداشت، به عبارت دیگر نرخ خرید ارز از صادرکنندگان توسط صرافی‌ها و نرخ فروش آن به باقی صرافان شفاف نبود. در حال حاضر وب‌سایت بازار متشکل معاملات ارز ایران به نشانی www.ice.ir در صفحه اول خود نرخ‌های مختلف بازار را نشان می‏‌دهد. در انتهای صفحه درگاه یکپارچه، اعلام نرخ ارز صرافی‌ها دیده می‏‌شود. در این بخش که هفته گذشته افتتاح شد، صرافی‌ها باید قیمت خرید و فروش اسکناسی که از صادرکننده‌ها خریداری کرده و به مشتریان خود عرضه می‏‌کنند را درج کنند تا شفافیت معاملاتی در این بازار از عمق بیشتری برخوردار باشد.

وقتی به صفحه وبسایت بازار متشکل معاملات ارز ایران مراجعه میکنیم چندین نرخ در آن مشاهده می‌شود. در ابتدای صفحه نرخ دلار آمریکا را مشاهده می‌کنیم که در واقع میانگینی از قیمت‌های سایت از آغاز بکار آن تا به امروز است. این موضوع به دلیل نبود توضیحات کافی برای چیستی این نرخ شاید کمی برای مخاطبان گمراه‌‏کننده باشد. طبق دستورالعمل‌های بانک مرکزی دو بازار برای خرید و فروش ارز، فعالیت رسمی و قانونی دارند و فعالیت خارج از این بازارها غیرقانونی است. سامانه نیما بازار حواله ارز را به عهده دارد و مدیریت تمامی معاملات نقدی به بازار متشکل ارزی سپرده شده است. در بازار نقدی طبق دستورالعمل‌ها صادرکنندگان برای عرضه ارز نقدی خود باید به صرافی‌های عضو بازار متشکل مراجعه کنند و ارز خود را به صرافی بانک‌ها و صرافی‌های تضامنی بفروشند. این صرافی‏‌ها و بانک‌‏ها ارز خریداری شده را در بازار توافقی بازار متشکل ارزی عرضه می‏‌کنند. اما نکته جالب توجه این است که نرخ توافقی و نرخ‌هایی که در درگاه یکپارچه اعلام نرخ ارز صرافی ها دیده می‌شود با آنچه در بازار آزاد مشاهده می‌کنیم فاصله قابل توجهی دارد. این فاصله بین نرخ بازار آزاد و بیشترین نرخ در درگاه اعلام نرخ از صرافی‏‌های بازار متشکل در زمان نگارش این گزارش بیش از هزار تومان است. این اختلاف زمانی که میانگینی از نرخ‌های صرافی‌ها را در نظر بگیریم افزایش میابد. این فاصله در واقع نرخ جدیدی را به نرخ‌های پیشین افزوده است.

توضیح مهدی هادی نژاد مدیر عملیات بازار متشکل ارزی در گفتگو با فردای اقتصاد در رابطه  با اختلاف ناشی از نرخ بازار آزاد و نرخ اعلامی صرافی‌ها در سامانه جدید این است که: «تفاوت‌های مشاهده شده در بازار آزاد و نرخ‌های بازار متشکل ارزی ناشی از تفاوت‌های بنیادی بین دو بازار هست. بازار آزاد بازاری است که اساسا هیچ کنترل و محدودیتی در آن نیست و  غیرمتشکل است. اما نرخ توافقی در واقع نرخ یک بازار رسمی است. فعالیت در بازار آزاد چون یک بازار غیرقانونی است و عملا قاچاق محسوب می‏‌شود توام با ریسک است. طبیعتا هر فردی که در یک بازار غیرقانونی و با ریسک فعالیت می‏کند باید صرف ریسک بپذیرد که این خود نرخ بالاتری را طلب می‏کند.» البته ابعاد و دلایل این ریسک برای فردای اقتصاد مشخص نشد.

بازار متشکل ارزی در واقع یک بازار عمده فروشی است و فعالان آن بسیار محدود هستند. مدیر عملیات بازار متشکل ارزی در جواب این سوال که بازیگران این بازار و ساز و کار انتخاب آنان چگونه است گفت: «بازیگران بازار متشکل صرافی‌های بانک‌ها و صرافی‌های تضامنی هستند که مجوز فعالیت دارند و هیچ شخص یا نهاد دیگری در حال حاصر امکان خرید و فروش در این بازار را ندارد. تمامی صادرکنندگانی که تمایل به رفع تعهد ارزی به صورت اسکناس دارند این امکان را دارند که ارز خود را به بانک ها و صرافی‌های بازار متشکل بفروشند تا در بازار متشکل عرضه شود».

البته مدیرعامل بازار متشکل معاملات ارز، امیر هامونی در نشست رونمایی از درگاه یکپارچه صرافی‌ها در هفته گذشته وعده جدیدی داده و عنوان کرده است که امیدوار است محیطی فراهم شود تا مشتریان و صادرکنندگان بتوانند از طریق درگاه صرافی‌ها ارز مدنظر خود را مورد خرید و فروش قرار دهند و صرافی‌ها نه تنها به عنوان معامله‌گر بلکه به عنوان یک کارگزار نقش‌‏آفرینی کنند. این سخنان نوید بخش آن است که در ادامه فعالیت این نهاد شاید بتوانیم امیدوار باشیم که مشتریان حقیقی و حقوقی ارز بتوانند همچون بازار سرمایه به معاملات ارز در این بازار بپردازند.

بخش جالب توجه دیگری که در سایت بازار متشکل ارز ایران نمایش داده شده است، عمق بازار معاملات در بازار توافقی است. هر چند در این بازار صرفا صرافی‌ها معامله‏‌کنندگان این بازار هستند اما می‏توان گفت بین بازار آزاد و بازار متشکل همبستگی قابل توجهی وجود دارد. همچون بازار سرمایه که تا چند سال گذشته عمق بازار برای فعالان به صورت کلی مشاهده نمی‏‌شد، در این بخش از سایت، فعالان بازار می‏‌توانند فقط ۱۰ مظنه بازار را مشاهده کنند.

 در بخش دیگری از گفت‌وگو مهدی هادی نژاد در پاسخ به این پرسش که  آیا درگاه یکپارچه ارز در صورت التهاب بازار انتشار اطلاعات دقیق و بدون محدودیت را تضمین می‌کند؟ گفت: رویکرد بازار متشکل همچون سایر بازارهای مالی شفافیت اطلاعاتی است و اقداماتی که تاکنون برای انتشار اطلاعات انجام شده است، گویای این واقعیت است. بنابراین تصمیم برای انتشار اطلاعات قیمتی جهت تقارن اطلاعات، به شرایط یا التهابات بازار و نزولی بودن یا صعودی بودن آن وابسته نیست.»

شاید یکی از مهمترین نقدهایی که متوجه فعالیت بازار نقدی در بازار متشکل ارزی است، محدودیت فعالان در این بازار است. در بخش پایانی از مدیر عملیات بازار متشکل ارزی پرسیدیم، آیا محدود بودن تقاضاکنندگان و عرضه‌‏کنندگان در بازار در نهایت منجر به ایجاد رانت در این بازار نخواهد شد؟ که در پاسخ گفت:‌ بازار متشکل یک بازار عمده فروشی است و اکثر بزرگان بازار در این عرصه فعالیت می‏‌کنند. تمامی صرافی‌‏های بانک‌ها و حدود ۸۵ درصد صرافی‌ها در این بازار فعال هستند. اگر سیاست‏گذار در ادامه تصمیمی برای این داشته باشد که معاملات خرد هم در این بازار فعالیت داشته باشند قاعدتا بازیگران بیشتری در این بازار فعال خواهند بود.