فردای اقتصاد: جنگ اوکراین و روسیه وارد نهمین ماه خود شده است. کمترین برآورد از هزینه‌های این جنگ برای روسیه روزی ۵۰۰ میلیون دلار است! این یعنی ظرف ۸ ماه اخیر پوتین حداقل ۱۲۰ میلیارد دلار برای حمله به اوکراین هزینه کرده است. اما با وجود تحریم‌های شدید غرب روسیه چگونه به درآمدزایی پرداخته که توانسته هزینه‌های جنگ را پوشش دهد؟ و چه کشورهایی به تامین هزینه‌های جنگ اوکراین به روسیه (حتی به طور ناخواسته) کمک کرده‌اند؟
جنگ اوکراین میزان تجارت روسیه را تغییر داد؟
به گزارش نیویورک تایمز، با وجود اعمال تحریم‌های غرب علیه روسیه تجارت بین‌المللی با روسیه در سال جاری رونق گرفته است. این در حالی است که با اعمال محدودیت‌ها، شرکای اصلی تجاری مسکو تلاش کرده‌اند که حجم مبادلات خود با این کشور را کاهش دهند.
کشورهای غربی متعهد شدند که روابط اقتصادی خود را با روسیه قطع کنند و پس از حمله روسیه به اوکراین، تحریم‌هایی را اعمال کردند که قصد داشت اقتصاد این کشور را فلج کند. اما روسیه به‌عنوان یکی از مهمترین تولیدکنندگان نفت، گاز و مواد خام در جهان، شراکت‌های تجاری طولانی‌مدت و پرسودی با دیگر کشورهای جهان دارد و شکستن این پیوندها آسان نیست.
واردات: روسیه در سال ۲۰۲۰ حدود ۲۲۰ میلیارد دلار محصولات از سایر نقاط جهان، از جمله خودرو و قطعات خودرو، دارو و رایانه خریداری کرده است. چین و آلمان با اختلاف زیاد بزرگترین صادرکنندگان کالا به روسیه بوده‌اند. بعد از این کشورها کره‌جنوبی، ژاپن، هلند و ... قرار داشته‌اند. بر اساس تجزیه و تحلیل نیویورک تایمز از داده‌های تجاری، ارزش واردات این کشور با اعمال تحریم‌ها و محدودیت‌های تجاری از غالب شرکای تجاری کاهش یافته است. اما چند کشور از جمله چین و ترکیه روابط خود را با روسیه از زمان آغاز جنگ تعمیق بخشیده‌اند. ترکیه بیشترین استفاده را از این فرصت داشته و ارزش صادرات به روسیه را ۱۱۳ درصد افزایش داده است.
صادرات: بسیاری از کشورها زندگی بدون مواد خام روسی را بسیار دشوار می‌دانند. بیش از دوسوم صادرات روسیه از نظر ارزش (قبل از جنگ) نفت، گاز، فلزات و مواد معدنی کلیدی بود که به روشن شدن خودروها، گرم کردن خانه‌ها و به راه افتادن چرخ کارخانه‌ها در سراسر جهان کمک می‌کرد. این موضوع به واقعیتی ناامیدکننده برای مقامات غربی بدل شده است؛ آنها امیدوار بودند با تنبیه اقتصادی، مسکو را وادار به عقب‌نشینی در جنگ اوکراین کنند. اما در واقعیت ارزش صادرات این کشور پس از حمله به اوکراین افزایش یافته و حتی بسیاری از کشورهایی که مخالف روسیه در این جنگ هستند ارزش وارداتشان از مسکو بیشتر شده است. به طور مثال آلمان، بلژیک، اسپانیا، هلند، ژاپن و ... با وجود اینکه خود از کشورهای تحریم‌کننده روسیه بوده‌اند ارزش وارداتشان از این کشور افزایش یافته و به افزایش درآمد مسکو برای تامین هزینه‌های جنگ (به طور ناخواسته) کمک کرده‌اند.
نفت و گاز نقشه غرب را نقش روی آب کرد
داده‌های تجاری نشان می‌دهد که اقتصاد روسیه تا چه حد عمیقا با اقتصاد جهانی در هم تنیده است و به مسکو اجازه می‌دهد تا مبالغ قابل توجهی پول به دست آورد تا توان کشاند جنگ به نهمین ماه را داشته باشد. تلاش‌های کشورهای غربی برای استفاده از تحریم‌ها و سایر اقدامات برای فلج کردن اقتصاد روسیه تاکنون اثرات محدودی داشته است. سرگئی الکساشنکو، معاون سابق وزیر دارایی روسیه و معاون رئیس بانک مرکزی این کشور می‌گوید: «زندگی بدون منابع روسیه بسیار دشوار است. هیچ جایگزینی وجود ندارد.»
بسیاری از تحریم‌های غرب علیه روسیه اثرگذار بوده مثلا صدها شهروند ثروتمند و مقامات دولتی این کشور تحریم و تا حد زیادی ارتباط این کشور با سیستم مالی بین‌المللی قطع شده است. آنها همچنین قول داده‌اند که ارسال فناوری پیشرفته به روسیه را متوقف کنند و خطوط هوایی این کشور را از پرواز به غرب منع کرده‌اند. همچنین تصمیمات شرکت‌های بین‌المللی برای توقف فعالیت در روسیه نیز تاثیر زیادی داشته است. اقتصاد این کشور هم در مجموع تحت فشار قرار دارد به طوریکه با وجود افزایش قیمت نفت و گاز با کاهش رشد اقتصادی مواجه شده است.
اما تحریم‌ها بر انرژی روسیه کندتر عمل کرده است. ایالات متحده در حال حاضر خرید نفت روسیه را قطع کرده است و بریتانیا این کار را تا پایان سال انجام خواهد داد. اما هیچ یک از این دو کشور خریدار اصلی انرژی از مسکو نیستند. اتحادیه اروپا که به شدت به انرژی روسیه وابسته است، نمی‌تواند به سرعت آمریکا و بریتانیا واردات خود از روسیه را قطع کند. اروپا واردات زغال سنگ روسیه را در ماه اوت متوقف کرد. این کشور تمامی واردات نفتی از طریق دریا از روسیه را در ماه دسامبر و تمامی فرآورده‌های نفتی در فوریه را ممنوع می‌کند.
نفت و گاز تا کنون مهمترین کالای صادراتی روسیه و منبع اصلی تامین مالی دولت بوده است. قیمت بالای نفت و گاز باعث افزایش ارزش صادرات این کشور شده و به مسکو کمک کرده تا درآمدهای از دست رفته ناشی از تحریم‌ها را جبران کند. صندوق بین‌المللی پول بارها پیش‌بینی خود را از اقتصاد روسیه در سال جاری اصلاح کرده و گفته است که کمتر از آنچه این سازمان پیش‌بینی کرده بود، کاهش می‌یابد. IMF در ماه اکتبر اعلام کرد که انتظار دارد اقتصاد روسیه در سال جاری ۳.۴ درصد کوچک شود که انقباض بسیار کمتری نسبت به ۶ درصد ماه جولای و ۸.۵ درصد آوریل است. ژیلبرتو گارسیا وازکز، اقتصاددان ارشد در Datawheel در این خصوص گفته است: «روسیه با کمک قیمت‌های بالای نفت و گاز و وابستگی غرب به سوخت‌های فسیلی، بهتر از حد انتظار در برابر تحریم‌ها مقاومت کرده است.»
تغییر نقشه جهانی تجارت با جنگ اوکراین
ممنوعیت‌های جدید نفت و فرآورده‌های نفتی که مقامات اروپایی در ماه‌های آینده اعمال خواهند کرد، می‌تواند زیان بزرگی برای روسیه باشد. اما نفتی که روسیه را با کشتی‌های اقیانوس‌پیما صادر می‌کند احتمالا راه خود را به بازارهای جدید خواهند یافت. از زمان حمله به اوکراین، هند و چین نفت بسیار بیشتری از روسیه خریداری کرده‌اند.
با طولانی شدن جنگ و واکنش جهان به آن، تغییر قابل توجهی در جریان تجارت بین‌المللی ایجاد می‌شود. در بسیاری از کشورهایی که به واردات گندم و سایر محصولات وابسته هستند، با کمبود غذا مواجه می‌شوند. قیمت سوخت و سایر محصولات تورم بی‌سابقه‌ای را تجربه کرده است و پیوندهای اقتصادی طولانی مدت روسیه با اروپا به تدریج از بین می‌رود و اتحادهای جدیدی با تغییر مسیر کالاها به کشورهای دیگر شکل می‌گیرد.
کشورهایی که قبلا نفت بیشتری به هند و چین می‌فروختند، مانند عربستان سعودی، عراق یا آنگولا، ممکن است نفت بیشتری به اروپا بفروشند. این امر به "تغییر مجدد بازار انرژی" جهانی منجر می‌شود و نفت روسیه به جای قطع شدن، صرفا به سمت بازارهای جدید هدایت می‌شود.
اینکه روسیه در نهایت چه مقدار پول از فروش نفت خود به دست خواهد آورد، هنوز مشخص نیست. از آنجایی که تقاضا برای محصولات این کشور در سایر نقاط کاهش یافته، مسکو مجبور است نفت خود را با تخفیف به هند و چین بفروشد. با این حال تا کنون، افزایش قیمت انرژی این اثرات را خنثی کرده است. هرچند قیمت نفت‌های شاخصی مانند نفت خام برنت و اورال در ماه‌های اخیر کاهش یافته اما آژانس بین‌المللی انرژی اعلام کرده که روسیه از ماه مارس تا جولای پول بیشتری از فروش نفت و گاز دریافت کرده است.
تبادل نظر