فردای اقتصاد: دو نکته از آمارهای پولی شهریور زنگ خطر تورم‌زایی بیشتر نقدینگی را به صدا درمی‌آورد؛ از سویی تغییرات ترکیب پایه پولی از ابتدای سال به گونه‌ای بوده که بدهی دولت به بانک مرکزی جای بخشی از دارایی‌های خارجی را گرفته است. یک پژوهش نشان می‌دهد این کاهش سهم دارایی خارجی شدت ایجاد تورم ناشی از رشد نقدینگی را بیشتر می‌کند؛ همچنین، افزایش سهم پول نسبت به شبه‌پول در ساختار نقدینگی هم از دیگر عوامل افزایش تورم‌زایی رشد نقدینگی برشمرده می‌شود. اتفاقی که در طول چند ماه گذشته افتاده و سهم پول از نقدینگی را در انتهای نیمه اول سال به ۲۲.۸ درصد رسانده است.
بانک مرکزی گزیده آمارهای اقتصادی را برای شهریورماه منتشر کرد. این گزارش در بخش پولی و بانکی اطلاعات جزئی‌تری از اجزای پایه پولی و نقدینگی را در اختیار عموم قرار می‌دهد.
پایه پولی در ساختار بانک مرکزی حکم «پول پرقدرت» را دارد که بخش کوچکی از آن به صورت اسکناس و مسکوک و بخش اصلی آن به صورت سپرده بانک‌ها مصرف می‌شود؛ بانک‌ها می‌توانند چند برابر این پول پرقدرت را به صورت ارائه تسهیلات به مردم خلق کنند. اما منابع پایه پولی چیست که در اقتصاد ایران با سرعتی بالاتر از ۳۰ درصد در سال رشد می‌کند؟ آیا ترکیب این منابع روی شدت تورم‌زایی رشد نقدینگی تأثیر می‌گذارد؟
آخرین تصویر رسمی از پایه پولی
سه بخش مهم پایه پولی را خالص دارایی‌های خارجی (عمدتاً ارز و طلا)، خالص بدهی دولت به بانک مرکزی و بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی تشکیل می‌دهند. آخرین آمار منتشرشده از سهم هر کدام از این اجزا مربوط به ماه شهریور است که اطلاعات آن در آخرین گزارش گزیده آمارهای اقتصادی بانک مرکزی قرار دارد؛ گزارشی که روز دوشنبه ۷ آذر به صورت عمومی منتشر شد. این گزارش نشان می‌دهد مانده خالص دارایی‌های خارجی بانک مرکزی در پایان شهریور ۵۷۷ همت (هزار میلیارد تومان) بوده است. از تغییرات مهم اجزای پایه پولی از مرداد به شهریور، رشد بدهی دولت به بانک مرکزی از ۱۷۹ همت (هزار میلیارد تومان) به ۲۲۳ همت بوده است که به معنای نوعی استقراض دولت از بانک مرکزی است. در مجموع هم خالص مطالبات بانک مرکزی از بخش دولتی ۲۷ همت افزایش یافته اما خالص مطالبات بانک مرکزی از بانک‌ها حدود ۵ همت کم شده است. خالص دارایی‌های خارجی (طلا و ارز) بانک مرکزی از ۵۸۹ همت (هزار میلیارد تومان) در مرداد به ۵۷۷ همت در پایان نیمه اول سال کاهش یافته است. این اتفاق می‌تواند به معنی عرضه ارز از سوی بانک مرکزی باشد.
ترکیب پایه پولی در چه صورت تورم‌زاتر است؟
رشد پایه پولی و در پی آن رشد نقدینگی در بلندمدت عامل اصلی پیدایش تورم است. اما ترکیب پایه پولی می‌تواند روی شدت تورم‌زایی رشدش مؤثر باشد. پژوهشی از جلالی نایینی و زمان‌زاده در سال ۱۳۹۵ نشان داد سهم بیشتر دارایی‌های خارجی باعث می‌شود تورم کمتری از رشد نقدینگی به وجود آید. در کنار آن، نسبت بیشتر شبه پول به پول هم از شدت تورم‌زایی نقدینگی می‌کاهد. حالا اما وقتی به این دو حوزه یعنی ترکیب پایه پولی و سهم پول از نقدینگی تا پایان شش ماه اول ۱۴۰۱ نگاه می‌کنیم، آرایشی تورمی با توجه به نتایج آن پژوهش به چشم می‌آید.
کسری‌های دولت پولی می‌شود؟
همان‌طور که از نمودار بالا مشخص است، در سال جاری خالص دارایی‌های خارجی بانک مرکزی تغییر زیادی نداشته و مسئولیت ۱۰ درصد از افزایش پایه پولی را برعهده داشته است؛ این در حالی است که میزان افزایش بدهی بخش دولتی به بانک مرکزی به اندازه ۵۰ درصد از رشد پایه پولی بوده است. البته تصویر بالا خالص بدهی را نمایش می‌دهد که اختلاف بدهی دولت با سپرده‌اش نزد بانک مرکزی است. اما بررسی حجم بدهی دولت به بانک مرکزی نشان می‌دهد این رقم از ۱۷۹ همت به ۲۲۳ همت افزایش یافته است.
کسری بودجه دولت در سال جاری به ویژه در تبصره ۱۴ که به درآمدها از نفت و سوخت وابسته است، به نظر می‌رسد در حال تأمین شدن از طریق استقراض از بانک مرکزی است؛ این اقدام باعث افزایش پایه پولی و در نتیجه نقدینگی می‌شود و تورم آینده را رقم می‌زند. به ویژه که این رشد پایه پولی بر خلاف دوره‌هایی که دولت‌ها به درآمد ارزی نفتی دسترسی دارند، از بخش بدهی دولت صورت می‌گیرد. بخشی که اثر تورم‌زایی آن بالاتر است.
روند صعودی سهم پول به چه معناست؟
بنابر گزیده آمارهای اقتصادی بانک مرکزی، نسبت پول به شبه پول از ۲۹.۱ درصد در ماه مرداد به ۲۹.۵ درصد در شهریور رسیده است. بنابراین بخشی از نقدینگی از حساب‌های بانکی مشمول سود به پول (سپرده‌های دیداری و اسکناس و مسکوک) تبدیل شده است.
نمودار زیر نشان می‌دهد این نسبت در ابتدای سال ۹۹ حدود ۱۷ درصد بوده و در ابتدای سال جاری هم در زیر ۲۰ درصد بوده است. اما پس از افزایش قیمت‌های ناشی از حذف ارز ۴۲۰۰ نسبت پول به نقدینگی دچار جهشی ناگهانی شد و در شهریورماه به ۲۲.۸ درصد رسید. می‌توان پیش‌بینی کرد با توجه به افزایش تب‌وتاب بازار ارز و انتظارات تورمی در مهر و آبان، نسبت پول به شبه پول باز هم افزایش پیدا کرده باشد.
همان‌طور که در نتایج پژوهش یادشده گفته شد، افزایش سهم پول از نقدینگی باعث می‌شود رشد نقدینگی باعث تورم بیشتری شود. پولی که از حساب‌های مدت‌دار بیرون می‌آید به سمت تقاضا حرکت می‌کند و سطح قیمت‌ها را افزایش می‌دهد. در مجموع می‌توان گفت تغییر آرایش نقدینگی به سود پول و تغییر ترکیب پایه پولی به سود بخش بدهی دولت، تورم ناشی از رشد نقدینگی را با شدت بیشتری ایجاد می‌کند.
تبادل نظر