فردای اقتصاد: بعد از مناظره‌ای که اخیراً بازخوردهای زیادی دریافت کرد، بحث بر سر انواع لیبرالیسم و سرمایه‌داری داغ شد و در این بین، سرمایه‌داری رفاقتی، به عنوان نقطه مقابل سرمایه‌داری رقابتی، با بسامد زیادی شنیده شد. اما در حال حاضر کدام کشورهای دنیا بیشتر درگیر سرمایه‌داری رفاقتی هستند؟ برای پاسخ به این سؤال، به کمک شاخص سرمایه‌داری رفاقتی اکونومیست، سهم ثروتمندان رانتی در اقتصادهای بزرگ دنیا را بررسی می‌کنیم. در قسمت جدید از برنامه تحلیل اول، مروری سریع بر آخرین نسخه از شاخص سرمایه‌داری رفاقتی برای سال ۲۰۲۳ داشته‌ایم. ویدئوی این برنامه را در بالای صفحه تماشا کنید. همچنین تصویر زیر وضعیت شاخص را نشان می‌دهد.
به اعتقاد اقتصاددانان طرفدار اقتصاد آزاد، آنچه مطلوب اکثر سرمایه‌داران است نه پول در آوردن در فضای رقابتی بلکه نوع خاصی از ثروت‌اندوزی است که از روابط سیاسی حاصل می‌شود؛ الگویی که در ادبیات اقتصادی به رانتجویی موسوم است. ایجاد انحصار برای یک فعال اقتصادی، مقررات سلیقه‌ای و فروش دارایی‌های عمومی به برخی‌ها با قیمت‌های زیر قیمت بازار از جمله روش‌هایی است که باعث گسترش سرمایه‌داری رفاقتی می‌شود. در مجموع می‌توان گفت که اقتصاد رفاقتی نقطه مقابل اقتصاد رقابتی است و سرمایه‌داری رفاقتی نقطه مقابل اقتصاد آزاد.
سرمایه‌داران رفاقتی در کدام صنایع بیشتر هستند؟
شاخص سرمایه‌داری رفاقتی اکونومیست از اطلاعات مجله فوربز استفاده می‌کند که ثروت میلیاردرهای جهان را برآورد می‌کند. اکونومیست منابع ثروت هر میلیارد را به دو دسته رفاقتی (رانتی) و غیررفاقتی (غیررانتی) تقسیم می‌کند.
در طراحی شاخص، اکونومیست دست به تقسیم کل بخش‌های اقتصادی به دو دسته رانتی و غیررانتی زده تا بتواند سهم ثروت رانتی ثروتمندان را تشخیص دهد. در این تقسیم‌بندی، بخش‌هایی که به خاطر نزدیکی و ارتباط بیشتر با دولت، بیشتر در معرض رانتجویی هستند، در دسته رانتی طبقه‌بندی شده‌اند و باقی بخش‌ها غیررانتی هستند. دسته اول را می‌توان در جدول زیر مشاهده کرد.
بنابراین بخش‌هایی از ثروت میلیاردرها که از بخش‌های جدول بالا به دست آمده باشند، در شاخص اکونومیست برچسب رانتی می‌گیرند. البته که این دسته‌بندی با ساده‌سازی صورت گرفته است، اما به نظر می‌رسد تقریب خوبی از سهم ثروت رانتی به دست می‌دهد.
تغییرات رتبه‌بندی سرمایه‌داری رفاقتی
شکل زیر نشان می‌دهد پنج رتبه اول طبق شاخص سرمایه‌داری رفاقتی چه تغییراتی داشته‌اند. با وجود آن که روسیه رتبه اول خود را حفظ کرده، اما عدد شاخص برای آن از ۲۸ درصد به ۱۸ درصد کاهش یافته است. یعنی نسبت ثروت سرمایه‌داران رانتی به اندازه اقتصاد این کشور، کاهش یافته است. این اتفاق احتمالاً تحت تأثیر تحریم‌هایی رخ داده که در پی جنگ روسیه با اوکراین اعمال شدند.
برای مطالعه بیشتر درباره این شاخص بخوانید: پادشاه سرمایه‌داری رفاقتی