فردای اقتصاد: بازوی پژوهشی بانک مرکزی ایران گزارش ماهانه تولید صنعتی را به روز کرد و خبر از تداوم روند افزایش رشد تولید صنعتی شرکتهای بورسی در مهرماه داد. بیش از ۲۸۰ شرکت صنعتی پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار و فرابورس که به صورت ماهانه گزارش تولید خود را منتشر می‌کنند، بیش از نیمی از تولید کشور را در اختیار دارند. لذا با توجه به بررسی آمار این شرکتها می‌توان وضعیت تغییرات تولید صنعت کشور را رصد کرد. بر اساس آمار جدید منتشر شده از سوی پژوهشکده پولی و بانکی، شاخص تولید این شرکتها در اولین ماه پاییز، ۷٫۷ درصد نسبت به مدت مشابه سال قبل رشد داشته است. در این میان موجودی انبار صنایع بورسی برای دومین ماه متوالی کاهشی بود که بخش عمده آن به پیش گرفتن فروش خودروسازان از تولیدات در این صنعت نشات می‌گرفت. ضمن آنکه فاصله رشد تولید کالاهای سرمایه‌ای طی ماه‌های گذشته نسبت به کالاهای واسطه‌ای و مصرفی سبقت گرفته و این شکاف هر ماه بیشتر می‌شود. در نگاهی دیگر بررسی گزارشهای ۶ ماهه سود و زیان شرکتهای بورسی نشان می‌دهد در کل سود اسمی شرکتها نسبت به مدت مشابه سال قبل ۲۰٫۸ درصد رشد کرده است. در سه ماهه ابتدای سال رشد سود شرکتها بیش از ۴۵ درصد بوده است و به این ترتیب شاهد کاهش رشد سود اسمی در صنایع بورسی به ویژه شرکتهای صادرات‌محور هستیم. با این حال زیان انباشته صنعت خودروسازی در ۶ماهه سال جاری، ۸۵ درصد کمتر از مدت مشابه سال قبل بوده است.
مروری کلی بر صنایع بورسی
شاخص تولید محصولات شیمیایی بعد از چهار ماه رشد مثبت نسبت به مدت مشابه سال قبل در مهرماه رشد منفی داشت. افزایش موجودی انبار در ماه‌های گذشته در این صنعت نشان از عدم تداوم رشد مثبت در این صنعت داده بود. اگرچه موجودی انبار در این ماه در این صنعت افزایش نداشته است و اندکی کاهشی بوده است. به این ترتیب آمارها نشان داد تولید در زیرمجموعه‌های صنایع شیمیایی در مهرماه نسبت به دوره مشابه سال قبل افت ۱.۷ درصدی داشته است.
تولید در صنعت فلزات اساسی در مهرماه نیز مانند شهریورماه ۱۰.۸ درصد بیشتر از مدت مشابه سال گذشته بوده است. با این حال شاخص تولید در مهرماه نسبت به ماه قبل حدود ۳ درصد کاهش داشته است. این در حالی است که موجودی انبار در این صنعت افزایش نشان می‌دهد.
رشد شاخص تولید صنعت خودروسازی و قطعات و صنعت ماشین‌آلات و تجهیزات در چند ماهه اخیر (نسبت به سال قبل) بیشتر از سایر صنایع بوده است. در مهرماه رشد بیش از ۲۴ درصد برای تولید در صنعت خودرو و ساخت قطعات رقم خورده و در گروه ماشین‌آلات و تجهیزات نیز شاهد افزایش ۱۶.۴ درصدی نرخ رشد تولیدات نسبت به مدت مشابه سال گذشته بودیم. در این میان محصولات فلزی با افزایش ۲۴ درصدی در بازه مورد بررسی و صنعت منسوجات نیز شاهد رشد بیش از ۲۱ درصدی تولید نسبت به مهر ۱۴۰۰ بوده است.
کاهش موجودی انبار با رشد فروش خودروسازان
گزارش ماهانه تولید صنعتی پژوهشکده پولی و بانکی نشان می‌دهد تغییرات شاخص موجودی انبار در نیمه دوم سال ۱۴۰۰ مثبت بوده که نشاندهنده افزایش در موجودی انبار صنایع است. از ابتدای سال ۱۴۰۱ اما ورق برگشت و تغییرات موجودی انبار صنایع منفی شد. به عبارت دیگر رشد فروش شرکتها بیشتر از رشد تولید آنها بوده است. در اردیبهشت ۱۴۰۱ اگرچه تولید با اندکی اغماض تقریبا مشابه مدت مشابه سال گذشته بوده ولی فروش شرکتهای صنعتی نسبت به مدت مشابه سال قبل اندکی (زیر ۳ درصد) رشد داشته است و همین امر باعث شده که موجودی انبار صنایع در این ماه کاهش داشته باشد. در تابستان ۱۴۰۱ در ادامه روند کاهش موجودی انبار صنایع، سبقت رشد فروش شرکتها از رشد تولیدات، باعث کاهش قابل توجه موجودی انبار شد. البته لازم به ذکر است که بخش قابل توجهی از کاهش در موجودی انبار در سه ماه تابستان، مربوط به کاهش قابل توجه موجودی انبار شرکتهای خودروسازی است و چه بسا موجودی انبار صنایع به غیر از خودروسازی در تابستان افزایش نیز داشته است. در ماه‌های اخیر رشد فروش شرکتهای خودروسازی به طور قابل توجهی از رشد تولید پیشی گرفت و همین امر باعث کاهش در موجودی انبار این شرکتها شده است که در سال‌های قبلی تجمیع شده بودند. در مهرماه نیز شاخص موجودی انبار صنایع به خاطر کاهش قابل ملاحظه موجودی انبار در صنعت خودروسازی (رشد فروش شرکتهای خودروسازی حدود ۳۵ درصد بیشتر از رشد تولید آنها بوده) کاهش داشته است. در دو صنعت صایع شیمیایی و صنایع دارویی نیز شاهد کاهش موجودی انبار در مهرماه بودیم اما در سایر صنایع وضعیت متفاوت بوده است.
بررسی تغییرات در موجودی انبار محصولات، علاوه بر اینکه تحلیل بهتری از علت تغییرات ارائه می‌دهد از آنجا که شواهدی از وضعیت بازار و تقاضا ارائه می‌کند، می‌تواند در پیش‌بینی روند آتی تولید نیز کمک کند. منظور از تغییر در موجودی انبار در اینجا تفاوت رشد تولید و فروش است (اگر رشد تولید بیشتر از رشد فروش باشد موجودی انبار در آن دوره افزایش یافته و اگر رشد تولید کمتر از رشد فروش باشد، موجودی انبار کاهش داشته است).
در برهه‌های زمانی که محدودیت تقاضا و ظرفیت مازاد تولید در بخش عرضه وجود دارد، روند رشد تولید و تغییرات موجودی انبار در خلاف جهت هم خواهد بود. به این معنی که تغییرات رشد تولید ریشه در تغییرات تقاضا دارد و به عنوان مثال تولیدکننده در مواجهه با افزایش تقاضا از طریق کاهش موجودی انبار و افزایش رشد تولید واکنش نشان می‌دهد. زمانی که شوکی منفی بخش عرضه تولید و فروش را تحت تاثیر قرار دهد، در دوره‌های اولیه با وجود اینکه رشد تولید را کاهش می‌دهد، رشد فروش را تحت تاثیر قرار نمی‌دهد و همین امر باعث کاهش موجودی انبار محصولات نهایی می‌شود. از این رو زمانی که کاهش رشد تولید با کاهش موجودی انبار همراه باشد، می‌توان گفت که شوک وارد شده از بخش عرضه است و عامل اصلی متوقف کننده رشد را باید از سمت عرضه جستجو کرد.
رشد تولید در صادراتی‌ها
رشد تولید در برخی صنایع به شدت به بازار صادراتی وابسته است. از آبان ۹۹ تا خرداد ۱۴۰۱ برخلاف دوره قبلی، رشد تولید صنایع صادرات‌محور از رشد تولید سایر صنایع پایین‌تر بوده است. در اردیبهشت ۱۴۰۱ با وجود اینکه رشد شاخص تولید شرکتهای صادرات‌محور به شدت منفی بود، رشد شاخص تولید شرکت‌هایی که کمتر به صادرات اتکا داشتند، به بیش از ۶ درصد رسیده است و اختلاف رشد این دو گروه به ۱۰ درصد رسیده بود که نشان از این دارد که در این ماه، شرکتهای صادراتی رشد کمتری نسبت به سایر شرکتها داشتند. این اختلاف از خردادماه به بعد کمتر شد و در تیرماه رشد تولید هر دو گروه تقریبا برابر شده است اما در مردادماه بعد از ۲۲ ماه رشد شاخص تولید شرکتهای صادراتی بیشتر از سایر شرکتها شد و همین مورد در شهریور و مهر نیز تکرار شد.
رشد تولید شرکتهای واردات‌محور با محدود کردن واردات
چون درجه وابستگی به واردات در بین صنایع و حتی شرکتهای مختلف، متفاوت است، بدیهی است که مشکلی مانند تحریم که واردات را مختل می‌کند بر روی صنایع وابسته‌تر اثر بیشتری دارد. برای اینکه اثر واردات بر رشد تولید صنایع مشخص شود شرکتها بر اساس درجه وابستگی به واردات (در اینجا نسبت نهاده‌های وارداتی به تولید تعریف شده است) به دو گروه واردات‌محور شدید و واردات‌محوری کم تقسیم شده‌اند و رشد تولید در این دو گروه در دوره‌های مختلف با هم مقایسه شده است.
در سال ۱۳۹۹ به بعد رشد شرکتهای واردات‌محور بیشتر از سایر شرکتها بوده است. به طوری که از آبان تا اسفند ۱۴۰۰ در حالی رشد شرکتهای با درجه واردات‌محوری بالا در بازه مثبت ۲٫۶ تا ۴ بوده، رشد سایر شرکتها در بازه منفی ۱٫۸ تا منفی ۳٫۸ درصد بوده و روند نزولی داشته است. در اردیبهشت و خرداد نیز در حالی که رشد شرکتهای کمتر وابسته به واردات منفی بوده، رشد تولید شرکتهای واردات‌محور به طور متوسط بیش از ۶ درصد بوده است. در تابستان ۱۴۰۱ نیز این الگو تکرار شد و در حالی که گروه شرکتهای کمتر وابسته به واردات، در این ماه رشد منفی و نزدیک به صفر داشتند، رشد شرکتهای واردات‌محور به بیش از ۱۰ درصد رسید. در مهرماه نیز اختلاف رشد این دو گروه بیشتر شد و در حالی که رشد شرکتهای واردات‌محور روند صعودی و مثبت داشته، رشد شرکتهای دیگر منفی و نزولی بوده است.
تولید کالاهای سرمایه‌ای اوج گرفت
تولید صنایع را می‌توان بر اساس ماهیت و کارکرد محصولات به سه گروه کالاهای مصرفی، واسطه‌ای و سرمایه‌ای تقسیم کرد. از آنجایی که عوامل اثرگذار بر روی این کالاها با همدیگر متفاوت است، طبیعی است که روندهای متفاوتی داشته باشند. از این رو بررسی تولیدات در این طبقه‌بندی‌ها می‌تواند به درک عوامل موثر بر روند تغییرات تولید کمک کند.
گزارش ماهانه تولید صنعتی پژوهشکده پولی و بانکی نشان می‌دهد رشد تولید کالاهای مصرفی که در خردادماه (پس از دو ماه منفی) مثبت شده است و در تابستان ۱۴۰۱ نیز به افزایش ادامه داد، در مهرماه به بیش از ۱۰ درصد رسید.
رشد تولید کالاهای واسطه‌ای نیز در فروردین (بعد از ۱۰ ماه) به بیش از ۴ درصد رسیده بود و از اردیبهشت تا شهریورماه رشد تولیدات بین یک تا ۵ درصد نوسان کرد. جدیدترین آمارها نشان می‌دهد رشد تولید این محصولات در مهرماه (نسبت به مدت مشابه سال قبل) کمتر از رشد شهریور ماه و حدود ۳ درصد بوده است.
اما رشد کالاهای سرمایه‌ای در مهرماه، جهش کرد. در فروردین سال جاری، رشد تولید این دسته از کالاها نزدیک به صفر بود اما در شش ماه اخیر (اردیبهشت تا مهرماه) با توجه به مثبت بودن رشد بالای تولید در صنعت ماشین‌آلات و تجهیزات، روندی صعودی را تجربه کرد.
بررسی سودآوری صنایع از دو زاویه
بر اساس گزارشهای دوازده‌ماهه، سود اسمی ۴۸۴ شرکت بورسی مورد بررسی در سال ۱۴۰۰ حدود ۴۲٫۸ درصد بیشتر از سال قبل بوده است. در سه ماهه ابتدای سال ۱۴۰۱ رشد سود اسمی شرکتها نسبت به سال قبل به ۴۵٫۴ درصد رسیده است. اما در ۶ ماهه ۱۴۰۱ رشد اسمی سود شرکتها نسبت به سال قبل تنها ۲۰٫۸ درصد رشد داشته است. مقایسه رشد اسمی سود شرکتها نشان می‌دهد که روند صعودی رشد سود شرکتها در سال ۱۴۰۱ ادامه نداشته و اگرچه رشد سودها مثبت بوده ولی روند آن نزولی بوده است.
بررسی تعداد شرکتهای زیانده نیز وضعیت سودآوری شرکتها را از منظر دیگری بررسی می‌کند. بر اساس اطلاعات موجود، در دوازده ماهه ۱۴۰۰ تنها ۳۴ شرکت زیانده شناسایی شده بودند اما تعداد این شرکتها سه ماه نخست ۱۴۰۱ به ۶۸ شرکت رسید. در شش ماهه اما شرکتهای زیان‌دهد به ۴۹ شرکت کاهش یافتند که ۱۰ واحد کمتر از تعداد شرکتهای زیانده در مدت مشابه سال قبل بوده است. به عبارت دیگر اگرچه روند صعودی رشد سودها متوقف شده است اما از طرف دیگر تعداد شرکتهای زیانده نیز کاهش داشته است.
زیان رو به کاهش خودروسازان
در بین صنایع مهم مانند سنوات اخیر، شرکتهای خودروسازی و ساخت قطعات بدترین وضعیت را از نظر سودآوری دارند؛ به صورتی که تنها صنعتی هست که جمع سود خالص شرکتهای آن منفی می‌شود. در این صنعت مجموع زیان ایجاد شده در سال مالی ۱۴۰۰ حدود ۳۰ درصد بیشتر از سال قبل بوده است اما در سال ۱۴۰۱ از زیان این صنعت کاسته شده است؛ به‌گونه‌ای که در سه ماهه و ۶ ماهه سال ۱۴۰۱، زیان صنعت خودروسازی به ترتیب ۳۷٫۴ و ۸۵ درصد کمتر از زیان ساخته شده در مدت مشابه سال قبل بوده است.
کاهش رشد سود اسمی در صنایع صادرات‌محور
صنعت محصولات شیمیایی و فلزات اساسی که صادرات‌محور هستند به ترتیب با ۵۳ و ۵۲٫۳ درصد رشد سود اسمی در سال ۱۴۰۰ نسبت به سال قبل بیشترین رشد در سودآوری در بین صنایع را داشتند. اما رشد سودآوری این صنایع در سال ۱۴۰۱ مناسب نبوده است؛ به طوری که رشد سود اسمی این صنایع در بهار ۱۴۰۱ به حدود ۲۰ درصد رسیده بود اما در شش ماهه ۱۴۰۱ رشد سود صنعت فلزات اساسی نسبت به مدت مشابه کاهش ۱۳ درصدی داشته و در محصولات شیمیایی نیز تنها ۳٫۷ درصد رشد داشته است. به علاوه در ۶ ماه نخست ۱۴۰۱ (نسبت به مدت مشابه سال قبل) به تعداد شرکتهای زیانده دو صنعت فلزات اساسی و محصولات شیمیایی اضافه شده است. بیشترین رشد سود در بین صنایع متعلق به صنعت فرآورده‌های نفتی بوده است. رشد سودآوری شرکتهای دارویی و محصولات غذایی (کالاهای ضروری) نیز در شش‌ماهه ۱۴۰۱ به ترتیب ۴۵ و ۶۱ درصد بوده است.