خبرآنلاین: نشریه فارن افرز در تحلیلی به قلم دینا اسفندیاری نوشت: رابطه کنونی میان ایران و روسیه، هنوز هم واقعا گرم نیست و بیشتر به یک شراکت تجاری شباهت دارد تا یک دوستی اصیل. اما هرچند یک اتحاد رسمی میان ایران و روسیه هنوز هم راه درازی در پیش دارد، همکاریشان می‌تواند بسیار موثر از آب در بیاید. دو طرف به این مهارت دست یافته‌اند که جنبه‌های مختلف روابطشان را بخش بندی کنند تا بتوانند در هر زمینه‌ای که برایشان مناسب است، شراکت داشته باشند. پیوندهایشان، سپهرهای اقتصادی، سیاسی و نظامی را در بر می‌گیرد و هر دو دریافته‌اند که طرف دیگر، چیزهای زیادی برای ارائه دارد.
روسیه و ایران، هرگاه که منافعشان همسویی داشته، همکاری کرده‌اند اما این کار را با چشمانی باز و نگران انجام داده‌اند.
در طول ده ماهه اول ۲۰۲۲، برای مثال، صادرات روسیه به ایران ۲۷% افزایش یافت و واردات روسیه از ایران هم ده درصد بیشتر شد. آنها تلاشی را برای حذف دلار از تجارت دو جانبه آغاز کردند و تفاهمنامه‌ای را امضا کردند که روسیه ۴۰ میلیارد دلار در پروژه‌های گازی ایران سرمایه‌گذاری کند. ۶.۵ میلیارد از این تفاهمنامه تا ماه نوامبر به قرارداد تبدیل شده است.
این همکاری یک خیابان یکطرفه نیست. به گفته مقام‌های غربی، روسیه برای ارسال جنگنده‌های سوخوی ۳۵ به ایران آماده می‌شود. ایران گفته که این جت‌ها تا ماه مارس تحویل خواهند شد. ایران همچنین هلی کوپتر و نیز سامانه‌های دفاع هوایی و موشکی از روسیه خریداری کرده است. از گذشته تماس نزدیکی میان مقام‌های اطلاعاتی و نظامی دو طرف برقرار بود که اخیرا نزدیکتر هم شده است. قرن‌ها بی‌اعتمادی میان ایران و روسیه، اکنون گویی به تاریخ باستان شباهت دارد.
اما هنوز هم شراکت تازه و محکم میان ایران و روسیه، محصول شرایط است. اگر جنگ اوکراین رخ نمی‌داد و روسیه‌ای که دسترسی‌اش به بخش بزرگتر تامین‌کنندگان پیشرو فناوری جهان قطع شده، شدیدا نیازمند نمی‌شد، بسیار بعید بود که به سراغ ایران برود. رویکرد ایران هم محصول فشار خارجی است. با ناکارشدن گفت‌وگوهای احیای برجام، تهران هم خود را بطور فزاینده‌ای تنها می‌بیند. این انزوا با اعتراضات این چندماهه همراه شد. پیوند ایران با روسیه نه از سر علاقه بلکه بیشتر به این خاطر است که از معدود کشورهایی است که مایل و قادر به کمک به تهران است.
اما مکرر اتفاق افتاده که فوریت‌های تاریخی، به اتحادهایی بادوام و پرپیامد تبدیل شده و پیوند تهران- مسکو هم یک استثنا نیست. این شراکت، شرایطی را خلق می‌کند که بعید است ناپدید شود.
دو کشور همچنین چیزهای بسیار بیشتری برای ارائه به یکدیگر دارند. برای مثال تهران می‌تواند به مسکو برای دور زدن تحریم ها، درسهایی بدهد از جمله معامله‌های پایاپای شبیه آنچه در مه ۲۰۲۲ مورد بحث قرار گرفت که در چارچوب آن، ایران از روسیه فولاد وارد می‌کند و قطعات خودرو و توربین‌های گازی می‌دهد. ایران همچنین از مجتمع صنایع نظامی بزرگی برخوردار است که احتمالا می‌تواند به تامین‌کننده مسکو تبدیل شود. روسیه اکنون یک بازار جذاب برای تولیدات نظامی ایران است تا تهران بتواند آنها را عرضه و صادر نماید. روسیه همچنین می‌تواند برغم خسارت‌های نظامی‌اش در اوکراین، به تامین تسلیحاتی ایران ادامه دهد. از این گذشته، روسیه در شورای امنیت سازمان ملل حق رای دارد که می‌تواند برای بحران هسته‌ای ایران مفید باشد.
منظور این نیست که روابط ایران و روسیه روان و سرراست خواهد بود. هنوز هم منازعات زیادی وجود دارد که پیوندهای دو جانبه را پیچیده می‌کند. روسیه باید روابط ایران را با مناسبات گرمش با اسراییل و همچنین با کشورهای رقیب ایران در خلیج‌فارس موازنه بدهد. روسیه و ایران همچنین در بخش انرژی به رقابت ادامه خواهند داد. در این اواخر، ایران مجبور شده که بهای نفت صادراتی‌اش به چین را کاهش ده چرا که روسیه پس از تحریم‌های غرب، نفت خام خود را روانه آسیا کرد.
با اینحال به نظر می‌رسد که دو دولت، به سختی تلاش می‌کنند که کارها را سر و سامان دهند. آنها پیشینه بخش بندی و عملگرایی در روابط را دارند. در هر جا که بتوانند با هم کار می‌کنند و زمینه‌های اختلاف را هم نادیده می‌گیرند. آنها به مقابله با نفوذ غرب ادامه خواهند داد تا از انزوا مصون بمانند و حتی الامکان ائتلاف هایی جایگزین برای نظم تحت رهبری آمریکا شکل می‌دهند. شاید روسیه و ایران به هم اعتماد نکنند یا حتی از هم خوششان نیاید اما می‌دانند که در سال‌های آینده به روش هایی همکاری کنند که برایشان مفید باشد.
*درباره نویسنده: دینا اسفندیاری مشاور ارشد برنامه خاورمیانه و شمال آفریقا در گروه بین‌المللی بحران است و در تالیف کتاب "محور سه جانبه: روابط ایران با روسیه و چین" مشارکت داشته است.
تبادل نظر