دلار تا کجا می‌ریزد اگر برجام احیا شود؟

فردای اقتصاد: قیمت دلار در دو هفته اخیر واکنش جدی به پیشرفت مذاکرات برجام و نزدیک شدن به توافق داشت و ۱۱ درصد کاهش از نزدیکی ۳۲ هزار تومان تا کف کانال ۲۸ هزار را تجربه کرد. درباره مقصد قیمت دلار پس از احیای برجام سه دسته پیش‌بینی متفاوت وجود دارد: دسته اول انتظار ریزش قیمت دلار تا نزدیکی ۲۰ هزار تومان را دارند. گروه دوم انتظار دارند دولت به تعدیل نرخ ارز تا حوالی نرخ کنونی نیما یعنی ۲۶-۲۷ هزار تومان رضایت دهد و برای حمایت از تولید و جلوگیری از خروج سرمایه فشاری بر نرخ ارز برای رسیدن به سطوح پایین‌تر وارد نکند. دسته سوم نیز تصور می‌کنند سیاست‌گذار برای آنکه به اصطلاح نه سیخ بسوزد و نه کباب، دلار را تا سطوح بین نرخ‌هایی که دو گروه اول پیش‌بینی می‌کنند پایین می‌آورد.

از منظر تکنیکالی، در تصویر بالا قابل مشاهده است که قیمت دلار از حوالی سال ۷۳ تا کنون در کانالی بلند مدت و صعودی قرار داشته و در طی این مدت طولانی تا به حال این کانال را به سمت بالا یا به پایین نشکسته است. هر بار که قیمت دلار به سقف این کانال رسیده است به بهانه‌ای روندی کاهشی به خود گرفته و برخوردهای متعددی را به سقف و کف این کانال داشته‌ایم. در صورتی که شاهد اتفاقی فاندامنتال در حوزه سیاست‌های کلان اقتصادی و سیاسی باشیم، می‌توان انتظار برخورد مجدد این نرخ به کف کانال ترسیمی را داشت. در صورتی که آهنگ کاهش قیمت دلار همانند دوره‌های پیشین باشد، می‌توان کف ۲۰ هزار تومانی را از نظر تکنیکالی برایش متصور بود.

اما آیا دلار ۲۰ هزار تومانی ممکن است؟ رسیدن دلار به این کف چه ریسک‌هایی دارد؟ در ادامه به احتمال تحقق سه سناریو برای کف دلار پس از احیای برجام و همچنین مزایا و معایب آن‌ها می‌پردازیم.

دلار ۲۰ هزار تومانی؛ از شانس تحقق تا عواقب آن

برخی ناظران خارجی همچون واحد اطلاعات اکونومیست (EIU) در پیش‌بینی قیمت دلار با فرض احیای برجام حتی سطوح کمتر از ۲۰ هزار تومان را هم در سال ۲۰۲۳ میلادی ممکن دانسته‌اند. اما به دو دلیل باید در تحقق این پیش‌بینی تردید کرد:

اولا، این گزارش در آذر ‍۱۴۰۰ منتشر شده و از آن پس به‌روز نشده است. واحد اطلاعات اکونومیست در زمان انتشار این پیش‌بینی انتظار داشت آمریکا در نیمه نخست ۲۰۲۲ برخی از تحریم‌های نفتی را بردارد. اما اکنون که در برج هشتم سال میلادی قرار داریم هنوز چنین اتفاقی نیفتاده است. برخی کارشناسان در ماه‌های اخیر تاکید داشتند هر چقدر احیای برجام بیشتر به تاخیر بیفتد به دلیل از دست دادن شانس فروش نفت در سطوح بالای قیمتی، کف قیمت دلار پس از احیای برجام بالاتر خواهد آمد.

ثانیا، به نظر می‌رسد مبنای این تخمین تکرار رفتار گذشته دولت ایران پس از ورود دلارهای نفتی بوده است. به عبارتی فرض شده که با برداشته شدن تحریم‌ها و ازسرگیری مبادلات بین‌المللی، سیاست‌گذار بار دیگر ارزپاشی خواهد کرد و قیمت دلار سرکوب خواهد شد. اما کارشناسان امیدوارند دولت پس از احیای برجام در مسیر سیاست‌گذاری باکیفیت حرکت کند و دست به ارزپاشی نزند. چراکه اولا دولت هزینه افزایش قیمت کالاهای اساسی را داده و بعید است از این نظر به عقب بازگردد. ثانیا، سرکوب قیمت دلار از منظر اقتصادی پیامدهای منفی متعددی دارد که البته در سال‌های پیشین سیاست‌گذار نسبت به آن‌ها بی‌توجه بوده است. این پیامدها عبارتند از: ۱- افزایش شدید واردات (به دلیل ارزان شدن کالاهای خارجی برای ایرانیان) که مقادیر زیادی ارز از کشور خارج می‌کند ۲- تضعیف تولید داخلی (به دلیل گران‌تر بودن کالای داخلی در مقایسه با وارداتی) ۳- خروج سرمایه (چرا که در صورت کاهش شدید قیمت حقیقی دلار، برخی افراد تمایل بیشتری خواهند داشت تا سایر دارایی‌های خود همچون مسکن را به دلار تبدیل کرده و ثروتشان را به خارج از کشور منتقل کنند).

سرکوب نرخ ارز به دلایل مذکور می‌تواند با پریدن فنر دلار در بلندمدت همراه شود. از همین منظر برخی برای دلار پس از احیای برجام حتی سطوحی همچون ۳۰ هزار تومان یا بالاتر را متصورند.

دلار نیما، نرخ منطقی دلار پس از توافق؟

روش‌های مختلفی برای تخمین قیمت دلار (همچون تخمین قیمت با استفاده از ارزش دلاری نقدینگی) قیمت منطقی آن را حوالی ۲۶ یا ۲۷ هزار تومان برآورد می‌کنند. در واقع این محدوده می‌تواند نرخی باشد که بدون آسیب زدن به تولید داخلی و تشدید خروج سرمایه و... رشد پایدار اقتصادی را ممکن کند.

برخی کارشناسان اقتصادی هم سطوح حوالی ۲۷ هزار تومان را از این جهت منطقی می‌دانند که عقیده دارند پس از احیای برجام بهترین فرصت برای تک‌نرخی کردن دلار است و سطح کنونی دلار نیما می‌تواند همان نرخی باشد که دولت پس از افت دلار به این سطح، دست از مداخله در بازار ارز بکشد. واردات کالاهای اساسی نیز پس از حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی بر مبنای نرخ‌های سامانه نیما انجام می‌شود. بنابراین، دولت هزینه افزایش قیمت کالاهای اساسی (ناشی از حذف ارز ترجیحی) را داده و همانطور که اشاره شد احتمالا به عقب برنگردد.

پس از تک‌نرخی شدن دلار، سیاست‌گذاری باکیفیت می‌تواند با هدف‌گذاری نرخ تورم به جای کنترل تورم با لنگر نرخ ارز ادامه یابد.

سناریوی میانه برای دلار

اگرچه دلار ۲۷ هزار تومانی می‌تواند نرخ منطقی برای حمایت از تولید داخلی پس از احیای برجام باشد، اما شوک به قیمت‌ها در نتیجه ارزپاشی شدید می‌تواند انگیزه سیاست‌گذار را برای انجام رفتار عامه‌پسند و کاهش قیمت ارز تا سطوح حتی زیر ۲۰ هزار تومان افزایش دهد. در واقع دلار ۲۰ هزار تومانی یا کمتر پس از احیای برجام غیرممکن نیست، اما این کیفیت سیاست‌گذاری دولت است که مقصد دلار را مشخص می‌کند.

از این منظر، دسته سومی از کارشناسان وجود دارند که تصور می‌کنند دولت برای بهره بردن از مزایای هر کدام از دو سناریوی بالا، راه میانه (کاهش قیمت دلار تا نرخی بین دو حد مذکور) را در پیش بگیرد.

تثبیت دلار، ریسک مشترک همه سناریوها

اما دلار تا هر کدام از نرخ‌های مذکور کاهش یابد، هنوز یک ریسک بزرگ برای اقتصاد آن است که سیاست‌گذار تصمیم بگیرد نرخ ارز را در این کف‌های قیمتی ثابت نگه دارد. در این صورت، تنها تفاوتی که انتخاب هر کدام از سه سناریوی فوق ایجاد می‌کند در فاصله تا شوک بعدی است. فرضا در سناریوی اول (ریزش دلار تا نزدیکی ۲۰ هزار تومان) اگر ارزپاشی برای تثبیت دلار به مدت طولانی ادامه یابد، انتظار می‌رود در فاصله کوتاه‌تری شاهد پریدن فنر نرخ ارز باشیم و هر چه شدت سرکوب قیمت کمتر باشد، احتمالا با فاصله زمانی بیشتری جهش ارزی اتفاق افتد، هر چند در نهایت این اتفاق ناگزیر خواهد بود.