میراث سده / مسأله کم آبی یک تمدن

با از بین رفتن اصل مالکیت در بهره‌برداری از آب و نادیده گرفتن حقابه‌ها در پی «دولتی‌شدن آب در ایران»، «تراژدی منابع مشترک» شکل گرفت که هدایتگر حرکت به‌سوی یک بحران بزرگ بود.

مجموعه‌ای از تصمیم‌های اشتباه، دایره مدیریت درست این منبع کمیاب را کوچک‌تر کرد و سرانجام بحران کنونی آب در کشور با تمامی تبعات اجتماعی-اقتصادی، سیاسی و امنیتی آن شکل گرفت.

محمد فاضلی، جامعه‌شناس و رئیس سابق مرکز امور اجتماعی منابع آب و انرژی وزارت نیرو با حضور در برنامه میراث سده، به ابعاد مختلف شکل‌گیری مسئله بغرنج آب در ایران می‌پردازد.

بخش دوم

مسئله «آب» میانبخشی است و نمی‌توان به آن تنها با دید اقتصادی، اجتماعی یا سیاسی نگاه کرد و البته نمی‌توان یک بخش را در جامعه مقصر تمامی معضلاتی برشمرد که اکنون مسیر کشور را به سوی زوال سرزمینی پیش برده است، اما اکنون انگشت اتهام به سوی بخش کشاورزی نشانه رفته است.

محمد فاضلی، جامعه‌شناس و رئیس سابق مرکز امور اجتماعی منابع آب و انرژی وزارت نیرو در قسمت دوم این برنامه میراث سده توضیح می‌دهد که چرا مقصر شناختن بخش کشاورزی یک اشتباه است و چگونه تصمیم‌های خطای سیاست‌گذار در سرکوب قیمت‌ها و به رسمیت نشناختن این حرفه منجر به این برآورد اشتباه شده است.

فاضلی همچنین به مفهوم توسعه در ایران از زاویه ظرفیت زیست‌پذیری اشاره کرده و از بحرانی می‌گوید که می‌تواند با استمرار وضعیت کنونی، حیات را در ایران با معضل جدی روبرو کند.

در این برنامه میراث سده، به این پرسش نیز پاسخ داده می‌شود که آیا ایران می‌تواند خودکفا باشد و امنیت غذایی را مورد توجه قرار دهد؟

بخش سوم

تبیین اشتباه در مسئله آب، راهکارهای حل آن را پیچیده می‌کند. برخی مقصر مسئله آب در کشور را بخش کشاورزی می‌دانند و گاهی انگشت اتهام به سوی سدسازی در کشور نشانه می‌رود. این در حال است که چنین مقوله میان‌بخشی‌ای مقصری واحد ندارد و ریشه آن را باید در «سیاست»‌ و حکمرانی جست‌وجو کرد.

در دو قسمت قبلی برنامه میراث سده بر این موضوع تأکید شد که مسئله «آب» میان‌بخشی است و نمی‌توان تنها با دید اقتصادی، اجتماعی یا سیاسی به آن نگاه کرد.

این موضوع مورد واکاوی قرار گرفت که چطور مجموعه‌ای از عوامل سبب شد تا «بازی اجتماعی-اقتصادی، فرهنگی و سیاسی هزاران ساله آب» در ایران به‌هم بریزد.

در قسمت دوم این برنامه تأکید شد که تصمیم‌های خطای سیاست‌گذار در سرکوب قیمت‌ها و به رسمیت نشناختن بخش کشاورزی منجر به برآورد اشتباه درباره مقصر شناختن این بخش در مسئله آب و همچنین تبدیل آن به زیربخش اقتصاد غیررسمی شد.

محمد فاضلی، جامعه‌شناس و رئیس سابق مرکز امور اجتماعی منابع آب و انرژی وزارت نیرو در قسمت سوم این برنامه میراث سده توضیح می‌دهد که انگشت اتهام به سوی سدسازی چرا خطاست و چطور با تمرکز بر سدسازی، خطای حکمرانی آب در کشور که ریشه در «سیاست» دارد، نادیده گرفته می‌شود.

فاضلی، ام‌المرض بحران آب در کشور را در «سیاست» می‌بیند و معتقد است خطا در حکمرانی آب دارای پتانسیل بالا در تبدیل به بحران اجتماعی، سیاسی و امنیتی است.

بخش چهارم

آیا ایران عبرت تاریخ می‌شود؟ سوالی که در بخش آب عجیب نیست که آن را بارها از خود بپرسیم. عملکرد حکمرانان در ایران در این حوزه، چنان رو به فرود بوده که بیم آن می‌رود تا نیم‌قرن بعد هم، ظرفیت زیست‌پذیری ایران از بین رفته باشد.

بسیاری از سیاست‌مداران باوجود تأکید مکرر کارشناسان بر کمبود آب در ایران، کماکان به کم‌آبی ایران اعتقادی ندارند و بر طبل پروژه‌های انتقال آب می‌کوبند.

برخی منتقدان بر این باورند که مقصر مسئله آب در کشور بخش کشاورزی است و گاهی انگشت اتهام به سوی سدسازی در کشور نشانه می‌رود. این در حالی است که چنین مقوله میان‌بخشی‌ای مقصری واحد ندارد و ریشه آن را باید در «سیاست»‌ و حکمرانی جست‌وجو کرد.

در سه قسمت قبلی برنامه میراث سده بر این موضوع تأکید شد که مسئله «آب» میان‌بخشی است و نمی‌توان تنها با دید اقتصادی، اجتماعی یا سیاسی به آن نگاه کرد.

این موضوع مورد بررسی قرار گرفت که چطور مجموعه‌ای از عوامل سبب شد تا «بازی اجتماعی-اقتصادی، فرهنگی و سیاسی هزاران ساله آب» در ایران به‌هم بریزد.

تصمیم‌های خطای سیاست‌گذار در سرکوب قیمت‌ها و به رسمیت نشناختن بخش کشاورزی و ظهور این بخش در اقتصاد غیررسمی، توهم توسعه از زاویه سدسازی، سازه‌های گسترده صنعتی در مناطق خشک و کم‌آب و با تأکید بسیار «دولتی کردن آب در ایران» منجر به انحراف از مسیر زیست‌پذیری ایران شد.

محمد فاضلی، جامعه‌شناس و رئیس سابق مرکز امور اجتماعی منابع آب و انرژی وزارت نیرو در قسمت چهارم و آخر این برنامه میراث سده توضیح می‌دهد که چه شد که در حکمرانی آب شکست خوردیم.

او در این گفت‌وگو آینده ایران را منوط به انتخاب‌های امروز می‌داند و تأکید می‌کند اگر تغییر مسیر ندهیم، احتمال این وجود دارد که زیست‌پذیری ایران از بین برود و تبدیل به عبرت تاریخ شویم.