بدترین رئیس بانک مرکزی دنیا بازنشسته شد

فردای اقتصاد: در اغلب کشورها، کاهش ۹۵ درصدی ارزش پول یک کشور منجر به اخراج رئیس بانک مرکزی می‌شد. اما نه در لبنان که از اواخر ۲۰۲۱ در بحران مالی به سر می‌برد. لیر لبنان که برای مدت‌ها در سطح ۱۵۰۰ به ازای هر دلار میخکوب شده بود، به ۲۷۵۰۰ رسیده است (بیش از ۱۸ برابر). وقتی از نخست وزیر لبنان خواسته شد که رئیس بانک مرکزی را اخراج کند پاسخ داد: «موقع جنگ نباید یک مدیر را اخراج کرد». این روند البته ادامه یافت و حالا هر دلار با نرخ ۹۰ هزار لیر لبنان معامله می‌شود و تولید ناخالص داخلی این کشور از ۲۰۱۸ حدود ۴۰ درصد آب رفته است. اما سرانجام پس از سه دهه سکانداری بانک مرکزی، ریاض سلامه در ۳۱ جولای شغل خود را از دست داد. 

اما رئیس کل بانک مرکزی لبنان چه بود و چه کرد؟

منتخب اکونومیست را هر روز در رادیو فردای اقتصاد بشنوید:

آقای سلامه را قبلا «جادوگر» صدا می‌کردند، زیرا توانسته بود نرخ ارز را در یک کشور بی‌ثبات، باثبات نگه دارد. وی در سال ۱۹۹۳ رئیس بانک مرکزی شد و اقتصاد را بر اساس جریان مالی خارجی بنا نهاد که منجر به کسری شدید لبنان شد (کسری حساب جاری ۲۶ درصد در سال ۲۰۱۴ گزارش شد)؛ در حالی که نرخ ارز میخکوب باقی ماند. در نقطه اوج، نظام بانکی چهار برابر GDP کشور سپرده نگهداری می‌کرد. 
اما بحران از سال ۲۰۱۵ آغاز شد؛ زمانی که ناآرامی‌های منطقه‌ای در کنار ریزش قیمت نفت، جریان ورود پول خارجی را مختل کرد. سلامه راهکاری را که به «مهندسی مالی» مشهور است در پیش گرفت؛ نرخ‌های بهره بالا را به بانک‌های تجاری پیشنهاد می‌داد تا بتواند دلارهای آنها را جذب کند و نرخ ارز کشور را باثبات نگه دارد. 
برای مدتی همه خوشحال بودند؛ نرخ ارز باثبات بود، بانک مرکزی ذخایرش را افزایش می‌داد و مشتریان بانک‌ها نیز از سودهایی که می‌گرفتند خوشحال بودند. هیچکس در قدرت نیز نسبت به این جادوگری واکنشی نمی‌داد. سال ۲۰۱۸ برخی بانکداران و اقتصاددانان تلاش کردند که هشدار دهند؛ اما سلامه گفت «لیر، هزاران خیر است». 
در کمتر از یک سال، سپرده بانک‌های تجاری شروع به آب رفتن کرد و پول جدیدی نبود که بتواند تعهدات قبلی را پرداخت کند. به این ترتیب، سقوط ارزش لیر آغاز شد. آقای سلامه از صحنه عمومی ناپدید شد و وقتی یک مجری تلویزیون از او پرسید نرخ ارز تا کجا می‌رسد گفت «کسی نمی‌داند». 
با این حال، هیچ کس جرات نداشت وی را کنار بگذارد. سلامه روابطی بسیار قوی با نخبگان سیاسی، کسب‌وکار و رسانه‌های لبنان و همچنین شرکای خارجی قدرتمند مثل فرانسه و آمریکا داشت. طی یک سال ذخایر خارجی کشور از ۳۱ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۸ به ۱۰ میلیارد دلار فروکش کرد. 
بزرگترین اشتباه سیاستی، پلتفرم الکترونیکی بانک مرکزی بود که نرخ رسمی ارز را اعلام می‌کرد تا بتواند ارز در بازار سیاه (آزاد) را کنترل کند. اما لیر بانک مرکزی به طور متوسط ۲۰ درصد ارزان‌تر از نرخ بازار سیاه بود. این پلتفرم فضایی شده بود برای بانک‌ها، واردکنندگان و نخبگان ثروتمند که به یک رانت بزرگ دست پیدا کنند. ارز ارزان بخرند و در بازار آزاد با اختلاف بفروشند. بانک جهانی تخمین می‌زند رانت ارزی ایجادشده با این سیاست به ۲.۵ میلیارد دلار رسید. 
سلامه حالا به اتهام ۳۳۰ میلیون دلار دزدی از بانک مرکزی، تحت بازرسی دقیق توسط مقامات بلژیک، آلمان، لیختنشتاین، لوگزامبورگ و سوئیس است. محققان می‌گویند بخشی از دارایی‌های وی در حساب برادرش در بانک سوئیس و بخشی به خرید ملک در اروپا اختصاص یافته است.