آیا ایران در بلوک شرق قرار گرفته‌است؟

فردای اقتصاد: عباس ملکی، معاون وزیر امور خارجه در دوره علی اکبر ولایتی و از اعضای تیم مذاکره‌کننده قطعنامه ۵۹۸ در گفت‌وگویی با تاکید بر اینکه ایران خود را بلوک شرق نداده‌است افزود: « قرارداد ۲۵ ساله با چین، یک مزیت است و استعمار و استثمار نیست.» این دیپلمات پیشین با این حال هشدار داد: «در آن قرارداد شما باید حواست باشد چیزی را قول ندهی که نتوانی انجام بدهی و یک دفعه مثل سریلانکا بندرت از دست برود.»
او با اشاره به مذاکرات هسته‌ای با تاکید بر درست بودن سیاست ایران در بسته شدن پرونده‌های پادمانی گفت: « واقعیت این است که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی یک سازمان تخصصی ملل متحد هست ولی تجربه به ما نشان داده که وقتی (غربی‌ها) به آنها جواب منفی داده باشند، بازی در می‌آورند. این در حالی است که این سازمان درست شده بود که کمک کند.»
معاون اسبق وزارت امور خارجه همچنین بر اهمیت همکاری با کشورهای اروپایی نیز تاکید کرد.

***
عباس ملکی دیپلمات پیشین، در گفت‌وگو با پایگاه خبری «جماران» با اشاره به مذاکرات هسته‌ای گفت: «چیزی که من از غربی‌ها سراغ دارم و در قضیه اوکراین هم خودش را نشان می‌دهد این است که خواسته‌های آنها نهایت ندارد؛ هر چه شما عقب‌نشینی کنید آنها جلو می‌آیند و آدم خیلی باید مواظب باشد. این کار را مثلا در دوره قاجاریه می‌بینید. این به این معنا نیست که روسیه و چین این طور نیستند؛ ولی به صورت مشخص غرب و اروپا، هرچه شما مصالحه کنید یک قدم جلو می‌آیند.»
این عضو تیم مذاکره‌کننده ایران در قطعنامه ۵۹۸ با اشاره به موضوع سه سایت ادعایی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی گفت: « ایران مایل نیست دوباره در قضیه‌ای که از ۲۰۰۳ تا حالا بوده بیفتد؛ یعنی مدام جواب PMD شیان، مریوان، آباده و امثال اینها را بدهد. واقعیت این است که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی یک سازمان تخصصی ملل متحد هست ولی تجربه به ما نشان داده که وقتی به آنها جواب منفی داده باشند، بازی در می‌آورند. این در حالی است که این سازمان درست شده بود که کمک کند.»
معاون اسبق امور آموزش و پژوهش وزارت امور خارجه در بخش دیگری از این گفت‌وگو تاکید کرد: « توجه به انتخابات نوامبر ایالات‌متحده و بعد هم انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۲۴ در آمریکا، بهتر است که توافق زودتر به نتیجه برسد. الآن در انگلستان هم شاه و هم نخست وزیر عوض شد و ما نمی‌دانیم که اینها چه طور می‌خواهند برخورد کنند؛ امیدوارم خوب باشد. چون سابقه‌ای که من از آقای چارلز در سفرش به ایران دارم و دو سه دفعه در کنفرانس‌ها دیده‌ام که راجع به ایران صحبت می‌کند، معلوم است می‌داند که چه خبر است.»
ملکی ادامه داد: «ولی در سیاست بین‌الملل نمی‌شود فقط به نیت افراد برگردید؛ هزاران قید و محدودیت دارد که ما نمی‌دانیم. مثلا قرار بود فرانسوی‌ها در فینکنشتاین به ما کمک کنند و یک دفعه رفتند با روس‌ها ساختند و ایران در جنگ‌های ایران و روس شکست خورد. یعنی از هر کشوری احتمال هست که در بازی بین‌المللی منافع یک کشور دیگر را نادیده بگیرد یا علیه منافع او عمل کند.»
مدیرکل دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امورخارجه در بین سال‌های ۱۳۶۸ تا ۱۳۷۶ در پاسخ به این شبهه که آیا ایران در بلوک شرق گرفته‌است و سیاست تهران تابعی از سیاست مسکو شده‌است یا خیر پاسخ داد: «ما خودمان را در بلوک شرق قرار نداده‌ایم. تا سال ۲۰۰۵ همچنان مجموع روابط خارجی اقتصادی، مالی و گمرکی ما با غرب بیشتر از شرق بود؛ اما آن را کم کردند. مثلا یک موقعی آلمان بیشترین رابطه تجاری را با ما داشت، مدتی امارات و مدتی ایالات متحده بود و ما با آنها کار می‌کردیم. الآن هم سیستم زندگی‌های ما بیشتر با فناوری‌های آلمانی سازگاری دارد؛ یا فضای مجازی بیشتر با فناوری‌های آمریکایی سازگاری دارد و در کارخانجات هم همین طور است. اما یواش یواش به قدری محدود کرده‌اند که جمع روابط خارجی ما الآن با شرق بیشتر از غرب است.»
ملکی ادامه داد: «اینکه ما قرارداد ۲۵ ساله با چین ببندیم، یک مزیت است و استعمار و استثمار نیست. در آن قرارداد شما باید حواست باشد چیزی را قول ندهی که نتوانی انجام بدهی و یک دفعه مثل سریلانکا بندرت از دست برود. اما قرارداد خوب است و می‌گوید در مجموعه انرژی، بندر و جاده همکاری کنیم. شما یک کشور نشان بدهید که الآن با چین همکاری نمی‌کند. حتی تایوان که آن همه با چین مشکل دارد، قراردادهای زیادی با چین دارند.»
این عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی شریف در ادامه این گفت‌وگو در پاسخ به این پرسش که قرارداد با چین منوط به توافق با غرب است تاکید کرد: «ینکه آیا چین بدون توافق با غرب با ما کار می‌کند یا نه، به خودشان مربوط است ولی ما کشوری هستیم که باید کار کنیم. به نظرم باید روابط با روسیه و چین را ادامه بدهیم و با اروپا در عین حال که در چهارچوب برجام صحبت می‌کنیم، با زنجیرهای کمی نازک تر هم بیشتر کار کنیم؛ بلغارستان، اتریش، مجارستان، ایتالیا و خیلی جاها هست. این طور نیست که یک دفعه کل درهای اروپا باز شود و بگویند بفرمایید. برای هر قدم شما باید خیلی انرژی مصرف کنید. باید صحبت کنید، نمایشگاه بگذارید و مصاحبه کنید؛ بدون اینها نمی‌شود.»
او ادام داد: «بعد از جنگ به این نتیجه رسیدیم که صبر می‌کنیم و کشورهای دیگر صف می‌کشند و می‌آیند؛ مثل دوره آقای خاتمی که در فرودگاه صف کشیده بودند و ما می‌گفتیم نیایند. من همان موقع می‌گفتم چرا نیایند؟ بگذارید بیایند و کار کنیم. آن طوری نمی‌شود؛ برای هر کاری باید زحمت بکشید. سیاست خارجی پازلی است که کم کم جفت می‌شود.»