راه پرداخت :موضوع رمزارز، رمزریال و ارز دیجیتال در بازارهای مالی، پولی و سرمایه داغ است. سازمانها و بنگاه‌های بزرگ و کوچک دولتی و خصوصی در تلاش هستند از این فضا برای بهبود فضای کسب‌وکار خود بهره ببرند. در مردادماه امسال بود که رئیس سازمان توسعه تجارت از تسویه صادرات و واردات با برخی از کشورها با رمزارز خبر داده و اعلام کرد سازوکارهای این شکل از تسویه حساب، مهیا شده است. بر همین اساس بازارهای دیگر نیز به این صرافت افتادند که تسویه‌های مالی خود را با رمزارز انجام دهند. یکی از بازارهایی که در این حوزه گام‌های هرچند ابتدایی برداشته، بازار سرمایه است. بورس تصمیم دارد تسویه اتاق پایاپای با ارز دیجیتال داشته باشد.
در دنیای جدید که همه چیز به سرعت نور در حال تغییر است، بازار پولی، مالی و سرمایه نیز تغییر کرده و ابزارهای مختلفی در این بسترها تولید و رشد می‌کنند. یکی از مهمترین تحولات در سال‌های اخیر، افزوده‌شدن ارزهای دیجیتال به‌عنوان ابزار معامله و دادوستد است. در دنیای بیرون از بازار سرمایه این دادوستد در حال همه‌گیری بوده و حتی کار به صادرات و واردات بین کشورها نیز رسیده است، اما حقیقت این است که بورس به دلیل شفافیت و نظارت‌هایی که وجود دارد، معمولاً دیرتر از بقیه بازارها به ابزارهای نوین واکنش نشان می‌دهد، اما به دلیل تقاضای شهروندان به ابزارهای نوین به ناچار تغییر را می‌پذیرند. مهمترین بخشی که می‌تواند با موضوع رمزارز ارتباط داشته باشد، بخش اتاق پایاپای یا همان تسویه‌حساب معاملات بورسی است
فرایند تسویه معاملات بورسی
برای بررسی بیشتر ابتدا باید دانست که تسویه مالی در بازار سرمایه چگونه است. تسویه معاملات بورسی به‌معنای جابه‌جایی اوراق بهادار و پول بین خریدار و فروشنده یک سهم از طریق کارگزاری است. معاملات بورسی در کارگزاری‌ها انجام شده و هر معامله، طرف مستقیم و غیرمستقیم دارد. طرف‌های مستقیم، خریداران و فروشندگان یک نماد در ساعات معاملات بورس و طرف‌های غیرمستقیم، کارگزاران خریداران و فروشندگان هستند. پس از انجام معاملات، وجه و سهم خریدوفروش‌شده بین کارگزار خریدار و فروشنده جابه‌جا می‌شود که به این کار تسویه معاملاتی می‌گویند. کارکرد تسویه معاملاتی به این صورت است که پس از انجام معامله بین خریدار و فروشنده، وجه خریدار از طریق کارگزار خریدار وارد سیستم مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه شده و پس از آن وارد حساب کارگزار فروشنده می‌شود. تسویه معاملات در اتاق پایاپای، بدون توجه به اینکه این قرارداد چه نوع قراردادی است (نقدی، سلف، نسیه) طبق قوانین به دو صورت نقدی و اعتباری صورت می‌گیرد. اتاق پایاپای، بازوی مالی بورس و محلی برای تسویه معاملات است. ثبت و ضبط تمامی معاملات خریداران و فروشندگان برعهده تسویه معاملات است. در تسویه نقدی، طی مدت تعیین‌شده وجه قرارداد با در نظر گرفتن کارمزد دو طرف به حساب تسویه واریز می‌شود. در تسویه اعتباری، خریداران، سند تسویه اعتباری را مطابق با فرمت شرکت تهیه کرده و همراه با سایر مدارک و اسناد به اتاق پایاپای تحویل می‌دهند. در بازار سرمایه ایران مرکز تسویه‌حساب‌های هر معامله‌ای شرکت سپرده‌گذاری مرکزی یا سمات است و همه دادوستدهای بورسی از اینجا توزیع می‌شود.
ماجرا از کجا آغاز شده است؟
اخیراً مدیرعامل بورس انرژی از بهره‌گیری از بستر رمزارزها و بلاکچین به‌منظور تسویه خبر داده و گفته: «با توجه به شرایط فعلی کشور، مسئله بسیار مهمی است که در آینده با همکاری انجمن رمزارز ایران این مهم در چارچوب قوانین اجرایی خواهد شد». این موضوع با توجه به پیگیری‌های سازمان توسعه تجارت می‌تواند با هماهنگی یکدیگر به سرانجام خوبی برسد، اما سؤال این است که «آیا بورس دارای بسترهای لازم در این حوزه است؟». نقوی با اعلام آمادگی بورس انرژی برای عرضه اوراق مالی مبتنی بر رمزارزها و در بستر بلاکچین به‌منظور تأمین مالی صنعت نفت در صنایع بالادستی، پایین‌دستی و ساخت پالایشگاه خبر داده و گفت: «این ظرفیت در بورس انرژی وجود دارد تا با کمک وزارت نفت این حوزه را فعال‌تر کند.»
مدیرعامل بورس انرژی در گفت‌وگو با «راه پرداخت» اظهار کرد: «در بورس انرژی هنوز اقدام خاصی در این حوزه انجام نشده و در بازار سرمایه شرکت‌ها به‌صورت مستقل در خصوص تسویه‌حساب رفتار نکرده و اقدامات در سازمان بورس و شرکت سپرده‌گذاری متمرکز است. اما بورس انرژی آمادگی دارد در صورت مهیاشدن شرایط، در این فضا دادوستد کند.
کارهای مطالعاتی انجام شده است
شرکت سپرده‌گذاری مرکزی یا «سمات» که در حوزه تسویه‌حساب‌های ارکان بورس نقش خزانه بورس را دارد، در حوزه تسویه‌حساب‌های معاملاتی اقداماتی انجام داده و در حال حاضر روی این پروژه فعال هستند و احتمالاً به‌زودی نتیجه این اقدامات منجر به تسویه‌حساب معاملات بورسی با رمزارز می‌شود.
در همین رابطه، سید محمدجواد فرهانیان، مدیر برنامه‌ریزی و توسعه شرکت سپرده‌گذاری مرکزی «سمات» در گفت‌وگو با «راه‌پرداخت» اظهار کرد: «مدیریت برنامه‌ریزی و توسعه شرکت، مطالعات زیادی در خصوص رمزریال انجام داده که به محض آماده‌شدن زیرساخت‌های قانونی و بررسی دقیق ابعاد کسب‌و کار و مسائل حقوقی می‌تواند به‌کارگیری این نوع پول دیجیتال در معاملات بازار را به هیئت‌مدیره سازمان بورس ارائه کند. مطالعات خیلی ابتدایی در این زمینه انجام شده، چون هنوز سازوکار، قوانین و مقررات، مسائل حقوقی و غیره رمزریال تدوین و ابلاغ نشده است.
او افزود: «یکی از راه‌های مورد بررسی، توافق بین خریدار و فروشنده است؛ یعنی خریدار و فروشنده در بازارهای مختلف مانند بورس انرژی و بورس می‌توانند با همدیگر توافق کرده و تسویه‌حساب را از یکی از راه‌های موجود که ممکن است رمزارز باشد، انجام دهند. ذکر این نکته ضروری است که در خارج از اتاق پایاپای برای معاملات کالایی می‌توان با توافق انجام داد. ریسک این تسویه هم با خود مشتریان و توافق‌کنندگان است.»
فرهانیان در خصوص تسویه حساب در داخل اتاق پایاپای گفت: «افرادی که مایل هستند در داخل اتاق پایاپای تسویه‌حساب با رمزارز انجام دهند، می‌توانند با ارز دیجیتالی «رمزریال» تسویه انجام دهند.»
تبادل نظر