ایران در سال‌های ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ میلادی با حدود ۹ میلیارد دلار صادرات به این کشور، در بازار عراق از ترکیه و چین پیشی گرفت. ترکیه برای آنکه سهم خود را از این بازار دوباره پس بگیرد، پنج دفتر جدید در بغداد راه‌اندازی کرد و چین نیز بر فعالیت خود در عراق افزود.
در سال ۲۰۲۰ میلادی همراه با بحران کرونا، صادرات ایران به عراق با افت همراه شد و ترکیه و چین توانستند جای خود را در این بازار پس بگیرند. با این حال ایران توانست در سال ۲۰۲۱ و پس از عبور از بحران کرونا و بهبود شرایط، صادرات خود را تا ۹.۶ میلیارد دلار با احتساب صادرات برق، افزایش دهد و پیش‌بینی می‌شد که امسال بتوانیم صادرات غیرنفتی ایران به عراق را تا بالای ۱۰ میلیارد دلار برسانیم، اما متأسفانه به نظر می‌رسد این امر محقق نشود. زیرا متوسط صادرات ایران به عراق در پنج‌ماه نخست سال ۵۶۰ میلیون دلار بوده و ماه شهریور در پایین‌ترین حد، به ۴۳۰ میلیون دلار رسیده است که البته این کاهش میزان صادرات احتمالا به دلیل مراسم اربعین و بسته شدن مرزها رخ داده است و طبیعی بود که صادرات ایران کاهش پیدا کند.
آماری که از صادرات ترکیه و چین به عراق در ۷ ماهه اول میلادی وجود دارد، نشان می‌دهد هر دو بالای ۸.۵ میلیارد دلار صادرات داشتند. این آمار به‌طور میانگین نشان می‌دهد که ترکیه و چین به‌صورت ماهانه بالای یک میلیارد دلار به عراق صادرات داشته‌اند که نشان می‌دهد ایران به‌شدت در حال تضعیف شدن در بازار عراق است و چین و ترکیه با شدت قابل قبولی در حال تسخیر بازار این کشور هستند.
در بررسی علل این رخداد می‌توان به سرمایه‌گذاری چین در عراق اشاره کرد که سبب شده با ورود پرسنل چینی به این کشور و حضور در صنعت برق عراق، بسیاری از تجهیزات برقی و ماشین‌آلات چینی نیز وارد بازار این کشور شود. از سویی ترکیه نیز پیش از ایران در عراق حضور داشته و بازار این کشور را سال‌ها در دست خود گرفته بود و به تعبیری سال‌ها بازار عراق در سیطره عثمانی‌ها بوده است. ازطرفی به علت حضور با برنامه و همراه با شبکه تجاری در عراق، ترکیه هرگاه اراده کند می‌تواند صادرات خود به بغداد را افزایش دهد، به‌ویژه اینکه لیر ترکیه تضعیف شده و این به نفع صادرات آنکارا تمام شده و توانسته با ایران رقابت کند.
ازسویی ایران سال پرتلاطمی را پشت سر گذاشته است. یکی از اقلام صادراتی ایران به عراق، مواد غذایی بود که حذف ارز ترجیحی بر صادرات آن اثرگذار بوده است. یکی دیگر از اقلام مهم صادراتی ایران، بنزین و فرآورده‌های نفتی است که به علت افزایش مصرف داخل و نداشتن توان صادراتی، سهم ما از این بازار کاهش قابل توجهی داشته است. از طرفی صادرات مصالح ساختمانی نیز به علت آنکه پروژه‌های ایران در عراق راه‌اندازی نشد افت پیدا کرد، زیرا با وجود آنکه عراق وضعیت درآمدی خوبی دارد، اما حضور دولت موقت و معذوریت‌های آن برای هزینه‌کرد در حوزه عمرانی (دولت موقت فقط می‌تواند هزینه‌های جاری را اختصاص دهد) سبب شد جهشی در تولید مسکن این کشور رخ ندهد. به همین خاطر یکی از اقلام مهم صادراتی ایران به عراق که به مصالح ساختمانی از جمله سیمان، فولاد، شیشه و ... اختصاص داشت، افت پیدا کرد. ضمن اینکه اکنون یکسال از انتخابات در عراق می‌گذرد، اما دولت مستقر نشده و فضای تنش‌آلود در این کشور و ایجاد دوباره فضای منفی علیه ایران سبب شد تا این امر نیز روی صادرات ایران به عراق اثرگذار باشد.
ازسویی صادرات ایران به اقلیم کردستان بیش از دولت مرکزی بود (چیزی در حدود ۵۵درصد صادرات ایران به عراق به مقصد اقلیم کردستان است) و اتفاقات سیاسی اخیر و تنش‌های بین ایران و اقلیم، سبب شد تا صادرات ما به این مقصد به شدت کاهش پیدا کند.
مجموع این موارد سبب شده تا ۳۰درصد صادرات وزنی ایران به عراق کاهش پیدا کند، درحالی‌که صادرات وزنی ایران به سایر بازارها در این مدت ۱۲.۵ درصد کاهش داشته است.
اخیرا کتابی منتشر شده که درباره سیاست خارجی آمریکا توضیح می‌دهد. در این کتاب ادعا شده که از ۱۰۰ پرسنل وزارت امور خارجه آمریکا، حدود ۴۰درصد تاجر و فعال اقتصادی و ۴۰درصد افراد صاحب‌نظر دانشگاهی هستند و تنها ۲۰درصد بروکرات در این وزارتخانه حضور دارند، درحالی‌که در ایران وزارت امور خارجه کاملا بروکرات است و به امور تشریفاتی می‌پردازد و همین امر سبب شده تا در بازارهای برون‌مرزی نیز با مشکلات بزرگی مواجه باشیم. ما حتی نتوانستیم در عرصه فرهنگی در عراق نیز جنگ نرمی که علیه ایران وجود دارد را خنثی کنیم و در این زمینه نیز موفق نبوده‌ایم.
هرچند سازمان توسعه تجارت برای کشورهای مختلف، رایزن اختصاص داده است، اما این تعداد رایزن برای بازارهای بزرگ ایران مطلوب نیست و اثرگذاری ویژه‌ای ندارد.
به نظر می‌رسد با شرایط رخ داده نیازمند اتاق فکری با حضور مسئولان در بازار عراق و سیاستگذاران به همراه بخش خصوصی هستیم تا چاره‌ای در این زمینه بیندیشیم تا در شش ماهه دوم سال بتوانیم افت صادرات به عراق را جبران کنیم، در غیراین‌صورت این بازار را به رقبای ایران در عراق می‌بازیم.
عضو هیات مدیره اتاق مشترک ایران و عراق
تبادل نظر