فردای اقتصاد: در ۸ ماهه نخست امسال از ۲۴۶ روز در ۱۰۶ روز هوای تهران آلوده بوده است. یعنی ۴۴ درصد روزها تهرانی‌ها هوای آلوده تنفس کرده‌اند. آن هم در ۸ ماهه نخست که معمولا هوا تمیزتر است و هنوز به خاطر وارونگی هوا آلودگی‌های سریالی به شهر هجوم نیاورده است. این نشان می‌دهد که نسبت به پارسال تعداد روزهای آلوده ۲ برابر شده و امسال تا پایان آبان آلوده‌ترین سال پایتخت در ۱۱ سال اخیر بوده است.
چرا مصرف بنزین بالا رفته؟
هوای تهران دوباره رو به سرما رفته و آلودگی مجددا تبدیل به مهمان ناخوانده هر روزه‌ی پایتخت شده است. به طوری که طی ۱۱ روز اخیر تنها در ۳ روز وضعیت هوای تهران قابل قبول بوده و ۸ روز دیگر شاخص آلودگی هوا سه رقمی بوده است. اما این آلودگی تنها محدود به مدت اخیر نیست. امسال به طور کم‌سابقه‌ای در بهار و تابستان هم به خاطر ریزگردها و مازوت‌سوزی تعداد روزهایی که هوا آلوده بود در سطح بالایی قرار داشته است. به عبارتی دیگر آلودگی تهران ۴ فصل شده و پایتخت‌نشینان در بسیاری از روزهای سال محروم از هوای پاکند. طی ۸ ماهه نخست امسال که شامل ۲۴۶ روز می‌شود، هوا در ۱۰۶ روز غیرقابل قبول بوده و شاخص آلایندگی هوا در محدوده بالاتر از عدد ۱۰۰ قرار داشته است. این در حالی است که در مدت مشابه سال گذشته این عدد تنها ۵۳ روز بوده است؛ یعنی امسال آلودگی هوا دو برابر سال گذشته شده است.
رکورد ۱۱ ساله آلودگی
آخرین باری که در ۸ ماهه نخست سال تعداد روزهای آلوده بیش از امسال بوده در سال ۹۰ بوده است. در این سال طی همین مدت ۱۴۶ روز هوا غیرقابل قبول بوده و تنها در ۱۰۰ روز دیگر تهرانی‌ها هوای پاک تنفس کردند. این یعنی حدود ۶۰ درصد روزها در ۸ ماهه نخست سال ۹۰ هوا آلوده بوده است.
در حالی در سال ۹۰ نسبت به سال قبلش تعداد روزهای آلوده بیش از ۴.۵ برابر شده بود که مصرف بنزین نه تنها افزایش نیافته بود بلکه کاهشی اندک هم داشت. در آن سال‌ها ایران نیاز مبرمی به واردات بنزین داشت. اما تحریم‌های سفت و سخت راه واردات بنزین به کشور را بست و دولت مجبور شد تا کمبود بنزین را در داخل جبران کند. اتفاقی که میرکاظمی، وزیر نفت وقت، از آن به عنوان طرح ضربتی افزایش تولید بنزین خبر داده بود و گفته بود: «ما در مرحله اول این طرح همه واحدهای پتروشیمی را درگیر نکرده‌ایم و تولید را با ۱۴ میلیون لیتر در روز شروع کرده‌ایم که با در نظر گرفتن ۴۴ میلیون لیتر تولید فعلی پالایشگاه‌ها، توان تولید بنزین داخلی به ۵۸ میلیون و ۵۰۰ هزار لیتر در روز می‌رسد که به این ترتیب جمهوری اسلامی عملاً موضوع تحریم بنزین را بی اثر می‌کند.» به این ترتیب بنزین پتروشیمی‌ها در سال ۹۰ روانه جایگاه‌ها شد.
این بنزین دارای حجم عجیبی بنزن بود که سوختن آن یکی از آلاینده‌ترین مواد برای هوا را تولید می‌کرد. بر اساس استانداردهای جهانی حداکثر باید ۰.۵ درصد بنزین را بنزن تشکیل دهد اما در آن سال‌ها حدود ۱۰ درصد بنزین ایران را بنزن تشکیل می‌داد؛ یعنی ۲۰ برابر حد مجاز. همچنین بنزن موجود در هوا بر اساس استاندارد اروپا باید حداکثر ۵ میلی‌گرم در متر مکعب باشد و بر اساس استاندارد ژاپن فقط ۳ میلی‌گرم. در اوایل دهه ۹۰ این عدد در هوای تهران تا ۵۰ برابر حد استاندارد افزایش یافته بود. البته بعد از تولید و توزیع بنزین یورو ۴ در دولت روحانی، میزان بنزن موجود در هوا به حدود ۳۰ میلی‌گرم بر متر مکعب رسید که هر چند فاصله معناداری با استانداردهای جهانی دارد ولی باعث شد آلودگی وحشتناک هوای پایتخت تا حدی بهبود یابد.
بازگشت به روزهای سیاه؟
هوای این روزهای تهران بیش از هر زمانی به ابتدای دهه ۹۰ شبیه شده است. آلودگی‌های پیاپی و ۴ فصل که نفس پایتخت را گرفته است. همین چند روز پیش بود که مرکز پژوهش‌های مجلس گزارشی در خصوص آسیب‌های آلودگی هوا و راهکارهای کاهش آلودگی هوا در کوتاه‌مدت منتشر کرد. طبق گزارش مرکز پژوهش‌ها سالانه نزدیک به ۴ هزار نفر در تهران به علت آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند و زیان مالی این آلایندگی برای پایتخت هم سالانه حدود ۲.۳ میلیارد دلار، یعنی ۸۰ هزار میلیارد تومان، است. مرکز پژوهش‌های مجلس در این طرح ۱۵ پیشنهاد برای بهبود هوا در کوتاه‌مدت داده بود. پیشنهادهایی که زمان اجرای آن‌ها عمدتا کمتر از دو سال است و آلودگی هوای تهران را می‌توان به یک سوم برساند.
شهرداری مقصر اصلی آلودگی هوا؟
بخش عمده‌ای از آلودگی هوا با سوختن بنزین به وجود می‌آید. بررسی روند مصرف روزانه بنزین در کشور نشان می‌دهد که امسال مصرف بنزین رشد عجیبی داشته و میانگین به بیش از روزی ۱۰۰ میلیون لیتر رسیده است که در قیاس با سال گذشته رشد بیش از ۲۰ درصدی را نشان می‌دهد. مصرف بنزین این روزها در اوج تاریخی خود قرار گرفته است. اما مقصرهای اصلی رشد این چنین عجیب مصرف بنزین چه افرادی هستند؟
شاید یکی از بزرگ‌ترین متهم‌های آلودگی هوای پایتخت را بتوان شهرداری تهران دانست. چند سالیست که توسعه مترو بسیار کند شده و از سال گذشته هم با شهردار شدن زاکانی تقریبا متوقف شده است. به طوری که علی‌رغم رشد حدودا ۵۰ درصدی بودجه شهرداری تهران در سال جاری و تورم بیش از ۳۰ درصدی در سال ۱۴۰۰، امسال بودجه توسعه حمل و نقل عمومی نه تنها بیشتر نشد بلکه ۹ درصد دیگر هم آب رفت. در عوض اما بودجه اتوبان‌سازی در تهران رشد تندی کرد. این در حالی است که تقریبا کل شبکه بزرگراهی که باید تا ۱۴۰۴ در تهران ساخته می‌شد تقریبا تکمیل شده و از طرف مقابل توسعه مترو و اتوبوس سال‌ها از برنامه عقب است.
بررسی‌ها نشان می‌دهد که اتوبان‌سازی نه تنها از بار ترافیکی نمی‌کاهد بلکه حتی آن را بیشتر هم می‌کند. به طوری که بر اساس تحقیق‌ها اگر شبکه بزرگراهی ۵۰ درصد بزرگ‌تر شود ترافیک ۱۰۰ درصد افزایش می‌یابد و دو برابر می‌شود. همین امر هم باعث شده تا بسیاری از کشورهای توسعه یافته برخی از اتوبان‌های شهری خود را تعطیل کنند و به حمل و نقل عمومی یا مسیرهای مخصوص دوچرخه اختصاص دهند. به این ترتیب به نظر می‌رسد علاقه شهرداری تهران به ساختمان‌سازی (طرح‌های جدید برای ساخت آپارتمان) و اتوبان‌سازی باعث شده تا سالانه جان نزدیک به ۴ هزار نفر پایتخت‌نشین گرفته شود.
اما در نیمه دوم امسال شتاب استفاده از خودروهای شخصی رشد چشمگیری داشته است. از طرفی بسیاری از افراد تاکسی‌های اینترنتی را که بار بخش زیادی از ترافیک شهری را بر دوش می‌کشند تحریم کرده‌اند و از خودروهای شخصی استفاده می‌کنند. از طرفی دیگر با اختلال سامانه «تهران من» از اواخر ماه گذشته بسیاری افراد بدون نگرانی از جریمه شدن با خودروی شخصی به محل کار و مرکز شهر می‌روند.
روزهای سیاه در انتظار تهران؟
آلودگی این روزها در شرایطی است که هنوز سرمای هوا جدی نشده و مصرف انرژی به اوج نرسیده است. طی سال‌های اخیر شبکه برق و گاز در تابستان و زمستان توان پاسخ‌دهی به نیاز روزانه کشور را نداشته است. این اتفاق در سال‌های اخیر باعث قطعی گاز برخی از صنایع مانند نیروگاه‌ها، سیمان‌سازان و فولادی‌ها شده است. این قطعی شرکت‌ها را به این سمت سوق داده که در این فصل‌ها با چراغ سبز دولت به جای گاز مازوت بسوزانند. مازوتی که استفاده از آن در بسیاری از کشورها به خاطر آلایندگی به شدت بالا ممنوع شده است. حال اگر امسال هم قرار بر مازوت‌سوزی باشد انتظار می‌رود هوای تهران از این روزها هم سیاه‌تر شود و جان شهروندان ارزان‌تر.
تبادل نظر