در سطح بین‌المللی جهان در فاصله‌ای که ترامپ از برجام خارج شد، شاهد تحولات سرنوشت‌سازی چون تضعیف نظم بین‌المللی لیبرال، تضعیف نظم هسته‌ای، حمله روسیه به اوکراین، خروج آمریکا از افغانستان و تشدید رقابت میان آمریکا و چین بوده است.
اروپا ضعیف‌تر از گذشته شده و به قول دانشمندان روابط بین‌الملل جهان از عصر نظم بین‌المللی لیبرال به رهبری آمریکا وارد عصر رقابت قدرت‌های بزرگ شده است. اگر آمریکا در سه دهه گذشته خاورمیانه را برای تثبیت و حفظ نظم بین‌الملل لیبرال لازم داشت، اکنون از منظر رقابت استراتژیک با چین و تا حدی کمتر روسیه، به خاورمیانه می‌نگرد و نگاه به ایران و برجام هم از این منظر در داخل آمریکا عوض شده است. خاورمیانه و برجام دیگر اهمیت استراتژیک گذشته را برای آمریکا ندارند، زیرا اولویت‌های آمریکا در حال تغییر است.
در سطح منطقه‌ای هم در چهار سال گذشته اتفاقاتی نظیر قتل خاشقچی، حملات ترکیه به شمال سوریه، آشفتگی سیاسی در عراق، ترور سردار سلیمانی توسط آمریکا، تشدید خرابکاری هسته‌ای اسرائیل علیه ایران، پایان محاصره اقتصادی قطر توسط عربستان و مواردی نظیر این‌ها رخ داده که در مجموع شرایط منطقه را تا حد زیادی تغییر داده است. به بیان ساده‌تر منطقه، شرایط با برجام و بدون برجام را تجربه کرده و لذا به شناخت بیشتری از تهدیدات و فرصت‌های آن دست پیدا کرده و به قول اقتصاددانان، بازیگران منطقه‌ای خود را با سناریوهای مختلف برای برجام تطبیق داده‌اند.
در داخل ایران نیز انتظارات از برجام و پیامدهای آن تعدیل شده است. لغو تحریم‌ها و فروش آسان نفت مهم است، اما به گفته بسیاری از تحلیل‌گران اقتصادی باعث یک جهش اقتصادی بزرگ یا کاهش شوک‌آور قیمت‌ها نخواهد شد. در عرصه سیاست هم تردیدها درباره بقای برجام بعد از تغییر احتمالی رئیس‌جمهور فعلی آمریکا هم جدی است، گو اینکه به سال‌های پایانی اعمال محدودیت بر برنامه هسته‌ای ایران هم نزدیک‌تر می‌شویم. ضمن اینکه توان فنی ایران هم تغییر کرده است. در نتیجه برجام احیا شده، به مراتب شکننده‌تر از برجام اولیه خواهد بود.
خلاصه کلام اینکه، گذشت زمان از دامنه و شدت اثرگذاری برجام کاسته است. سیاست همین است؛ استفاده به‌موقع و بهنگام از فرصت‌ها! فرصت‌ها در سیاست به سرعت می‌آیند و می‌روند و منتظر هیچ بازیگری نمی‌مانند.
با وجود آنچه گفته شد، اگر به نیمه پر لیوان نگاه کنیم برجام هنوز مهم است. می‌تواند امیدواری نسبت به حفظ نظم هسته‌ای را بیشتر کند و بازیگران منطقه را نسبت به برقراری ثبات در منطقه امیدوارتر کند. در سطح داخلی هم اثرات مثبت روانی احیای برجام بر کسب‌وکار و افکار قابل انکار نیست. شاید مهم‌ترین اثر مثبت احیای برجام بر فضای کسب‌وکار، خروج از بلاتکلیفی باشد. در هر صورت باید منتظر بمانیم و ببینیم آیا داستان اسفند ۹۹ درباره احیای برجام و منتفی شدن آن، تکرار می‌شود یا این بار برجام احیا می‌شود؟
تبادل نظر