پس از مذاکرات سنگین و فشرده برای احیای برجام در وین و چندین بار رفت‌وبرگشت پاسخ‌های تهران و واشنگتن به پیشنهاد نهایی جوزپ بورل، هماهنگ‌کننده برجام، بسیاری انتظار داشتند که توافق هسته‌ای ظرف چند روز احیا شود.
با این حال اختلافات همچنان پابرجاست. از موضع طرفین چنین برمی‌آید که مهم‌ترین مانع بر سر احیای برجام، شفاف نبودن بندهایی است که لغو تحریم‌ها علیه تهران را تضمین می‌کند. یکی دیگر از موانع احیای برجام که تهران بر آن اصرار دارد، بسته‌شدن پرونده‌های ادعایی علیه ایران در آژانس است، اما واشنگتن در این مسیر کارشکنی می‌کند. ایران بر این باور است که ایالات‌متحده قصد دارد با باز نگه داشتن این پرونده، بتواند در آینده از آن به عنوان اهرم فشار علیه ایران استفاده کند.
با این تفاسیر آیا می‌توان به این نتیجه رسید که احیای برجام شکست خورده‌است؟
به نظر می‌رسد شواهد و دلایل کافی برای دادن پاسخ منفی به این پرسش وجود دارد و به دلایل متعددی می‌توان گفت که احیای برجام صرفا به تعویق افتاده نه آنکه از روی میز برداشته شده‌است.
اولین دلیل، پیش رو بودن انتخابات میان‌دوره‌ای ایالات‌متحده است. دولت بایدن و دموکرات‌ها به هیچ عنوان علاقه ندارند تا با احیای برجام، انگ کرنش و تسلیم در برابر ایران به آنان چسبیده شود و جمهوری‌خواهان و لابی‌های اسرائیل و اعراب در آمریکا به‌عنوان ابزاری انتخاباتی از آن استفاده کنند. بنابراین احتمالا سعی دارند تا احیای برجام را به پس از انتخابات میان‌دوره‌ای کنگره که قرار است ۱۷ آبان ماه برگزار شود موکول کنند. زیرا از سویی شانس پیروزی خود را در این انتخابات افزایش می‌دهند و از سوی دیگر پس از این انتخابات، فارغ از آنکه چه نتیجه‌ای حاصل شود، می‌توانند با دستی بازتر و بدون نگرانی از عوارض سیاسی آن، توافق احیای برجام را امضا کنند.
دومین دلیل برای به تعویق افتادن احیای برجام، پیش رو بودن انتخابات پارلمانی اسرائیل است.
شواهد نشان می‌دهد که بایدن علاقه‌ای به بازگشت بنیامین نتانیاهو رهبر حزب راستگرای لیکود به قدرت ندارد و رئیس‌جمهور ایالات‌متحده با یک کابینه چپ‌گرا یا میانه در اسرائیل راحت‌تر همکاری می‌کند و چنین کابینه‌ای با استراتژی آمریکا هماهنگ‌تر است.
به نوشته روزنامه اسرائیلی جروزالم پست، دولت کنونی مستقر در واشنگتن، بازگشت نتانیاهو به قدرت را، یک دردسر برای خود می‌داند.
آخرین خاطره تلخ بایدن از نتانیاهو، به سال ۲۰۱۰ باز می‌گردد، زمانی که او در قامت معاون رئیس‌جمهور وقت، باراک اوباما، به اسرائیل سفر کرد. درست در زمان ورود او به اسرائیل، نتانیاهو، نخست‌وزیر وقت رژیم صهیونیستی دستور ساخت هزاران واحد مسکونی در بیت‌المقدس شرقی را صادر کرد. موضوعی که دولت وقت اوباما با هدف راه حل تشکیل دو دولت فلسطین و اسرائیل در کنار هم با آن مخالف بود. این اقدام نوعی دهن‌کجی به دولت اوباما محسوب می‌شد و روابط دو طرف را به سردترین سطح ممکن رساند.
یکی دیگر از اقدامات نتانیاهو علیه دولت اوباما، سخنرانی او در کنگره علیه برجام در سال ۲۰۱۵ بدون توجه به خواسته‌های رئیس‌جمهور وقت، باراک اوباما، بود.
به نوشته جروزالم پست، تجربه مشترک اوباما و بایدن از نتانیاهو منفی است، اما این فقط یک مشکل شخصی نیست. هر کابینه ائتلافی که رهبری آن را نتانیاهو بر عهده داشته باشد یک دردسر برای آمریکا محسوب می‌شود.
بنابراین به نظر می‌رسد که بایدن در هماهنگی با یائیر لاپید، نخست‌وزیر اسرائیل تلاش کرده تا احیای برجام را به بعد از انتخابات اسرائیل موکول کند، انتخاباتی که قرار است ۱۰ آبان ماه برگزار شود. به این ترتیب، نتانیاهو که در پیشبرد استراتژی ایران‌هراسی و استفاده داخلی از آن ید طولایی دارد، دیگر نخواهد توانست که یائیر لاپید، رهبر حزب میانه و لیبرال «آینده آنجاست» را به دلیل تسلیم و کرنش در برابر واشنگتن یا ناتوانی در زیر فشار گذاشتن آمریکا برای امضا نکردن توافق احیای برجام مورد انتقاد قرار داده و از آن به‌عنوان ابزاری انتخاباتی استفاده کند.
عدم صدور قطعنامه علیه ایران در نشست فصلی شورای حکام، سومین دلیل برای عدم شکست مذاکرات و تعویق آن است. چهارشنبه شب، خبرنگار وال استریت ژورنال گزارش داد که در نشست فصلی شورای حکام که قرار است اواخر ماه سپتامبر برگزار شود، قطعنامه‌ای علیه تهران صادر نخواهد شد. موضوعی که نشان می‌دهد طرف غربی و آژانس علاقه‌ای به تصاعد بحران و افزایش فشار بر تهران ندارند و امیدوارند که دو طرف پس از انتخابات ۱۷ آبان آمریکا بتوانند به توافق دست یابند.
چهارمین دلیل نیز موضع اخیر جان کربی، سخنگوی شورای امنیت ملی کاخ سفید است که روز سه‌شنبه با اشاره به مذاکره هسته‌ای گفت که «هنوز شکاف‌هایی وجود دارد اما این به معنای آن نیست که تعهد ما به توافق کمتر شده یا دیگر نخواسته باشیم که کار به انجام برسد. ما می‌خواهیم که به نتیجه برسیم.»
«چالز میشل» رئیس شورای اروپا هم روز چهارشنبه نوشت که «علیرغم وجود نشانه‌هایی منفی در خصوص پیشنهاد اتحادیه اروپا، ما از توافق هسته‌ای با ایران دست نمی‌کشیم.»
دلیل پنجم برای تعویق افتادن مذاکرات احیای برجام، قوانین ایالات‌متحده است. بر اساس قوانین داخلی آمریکا، کنگره مهلتی ۳۰ روزه برای مرور هر توافقی دارد. با توجه به آنکه بایدن اعلام کرده که قصد دارد توافق احتمالی با ایران را به کنگره بفرستد، احیای برجام باید حداکثر تا هشتم ماه اکتبر، ۱۶ مهر، نهایی شود که البته بعید به نظر می‌رسد تا آن زمان دو طرف بتوانند به چنین توافقی دست یابند.
دلیل ششم آن است که با وجود تاکیدات مکرر ایران بر اینکه تهران برنامه‌ای برای ساخت سلاح اتمی ندارد و آژانس نیز در گزارش‌های خود تاکید کرده که دلیلی بر نظامی بودن برنامه هسته‌ای ایران ندارد، اما طرف غربی از آنچه که عبور ایران از نقطه گریز هسته‌ای می‌نامد به شدت نگران و به توافق هسته‌ای با تهران نیازمند است زیرا گزینه‌ای کم هزینه‌تر برای توقف برنامه هسته‌ای ایران ندارد.
با توجه به ۶ دلیل فوق می‌توان نتیجه گرفت اگرچه دو طرف همچنان با احیای برجام فاصله دارند، اما فاصله‌شان با اعلام شکست مذاکرات بیشتر است.
بنابر این می‌توان امید داشت که پس از انتخابات ۱۰ آبان اسرائیل و ۱۷ آبان آمریکا طرفین به توافق احیای برجام دست یابند.
تبادل نظر